علم الهدی: جامعه موضوع مهم علم و فناوری برای تقویت بهره وری است

در اختتامیه کنگره بین المللی قرآن و علم؛

عضو هییت علمی دانشگاه شهیدبهشتی گفت: امروزه علاوه بر طبیعت، جامعه نیز موضوع مهم علم و فناوری برای تقویت بهره وری است.

 به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری لیجار، جمیله علم الهدی، عضو هییت علمی دانشگاه شهیدبهشتی در نخستین کنگره بین المللی علم و قرآن اظهار کرد: تمایلی قوی برای تبیین رویداد های طبیعی، کشف قوانین جاری و پیش بینی آینده وجود دارد که پشتوانه توسعه علم و فناوری بوده و هست.

وی افزود: با این حال رقابت بر سر بهره برداری از طبیعت، به تدریج ماهیت تهدیدکننده علم و فناوری را آشکار نموده و تلاش های بی شماری برای کاهش تهدیدات زیست محیطی و بحران های اجتماعی ناشی از آن، رقم خورده است.

علم الهدی گفت: احیای ارزش های اخلاقی سال ها است که از مهمترین اهداف فعالیت های نظری اندیشمندان و سرلوحه چاره جویی اغلب سیاست گزاران و برنامه ریزان قرار گرفته است.

وی بیان کرو: مطالعه گسترده درباره سنت ها و مناسک دینی و آموزه های مذهبی توسط اغلب دانشمندان حوزه علوم انسانی به منظور یافتن بهترین راه حل برای رواج اخلاق در جوامع متمدن امروزی جریان دارد.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: برخلاف شتاب گرفتن فعالیت های آموزشی و تحقیقاتی درباره دین و اخلاق، انواع بد رفتاری های اخلاقی از جمله انواع خشونت، فساد، بی قیدی، رفتار های پرخطر شده است و سطوح متداولی از بی هویتی، بی معنایی، بی هدفی، اٌفت انگیزه های تحصیلی و شغلی و انواع نارضایتی را پدید آورده است. نمونه بارز آن خودکشی است که به شکل های مختلف در میان مردم متمدن عصر حاضر و در کشور های توسعه یافته و حتی در طبقات مرفه و خوشبخت، در حال گسترش است.

او ادامه داد: توسعه الگوی «کنش گر عقلانی» و بازتولید ماهیت متمایز کننده آن، که بر ویژگی محاسبه پذیری و تفکیک هدف از وسیله متمرکز است، می تواند تا حدی این شرایط را تبیین کند. دور از نگاه تیز بین اندیشمندان، امروزه به روایتی از عقلانیت که در کسب و کار توسعه یافته، اجازه داده می شود تا جوهره یا صورت کلی عقلانیت را تعریف یا به عبارت بهتر تحدید کند.

علم الهدی افزود: سه ایده مرکزی یعنی؛ برابری ثروت با رفاه، عقلانیت هدف- وسیله و مجموعه سازی کنش ها، به سیطره مدل کنشگر عقلانی کمک می کند. به واقع آنچه در الگوی «کنش گر عقلانی» بب طور پنهان توسعه یافته، یک جهان بینی اخلاقی و مفروضات عجیبی است که توانسته مرز های عقلانیت را جابجا کند. بهره وری و اصول عقلانی معطوف به آن  علاوه بر اینکه رفتار عقلانی را از غیر عقلانی متمایز ساخته است، تفکیک موجودات ذوی العقول از غیر ذوی العقول را که از علایق فیلسوفان و انسان شناسان به شمار می رود توانسته  به قوه تحلیل زیان و سود و محاسبات مربوط به آن وابسته سازد.  

وی ادامه داد: توسعه توانمندی های بیشینه سازی بهره وری علاوه بر تبیین فلسفه فناوری و صورت بندی سیاست های تن آسایی، همچنان کار بزرگ کشف معنا یا معنا بخشی به جهان را نیز بر عهده گرفته است. هویت بخشی به خلایق و مجموعه سازی و طبقه بندی موجودات به مشاهده پذیر/ مشاهده ناپذیر، پیش بینی پذیر/ پیش بینی ناپذیر وکنترل پذیر/ کنترل ناپذیر، در واقع صورت بندی های متنوعی هستند از طبقه بندی پنهان مخلوقات عالم به مفید و مضر و این نوع طبقه بندی ها حاصل توسعه همین الگوی «کنش گر عقلانی» است. سیطره ابزار انگاری در جهان بینی و ملاحظه حقایق جهان هستی از زاویه فایده مندی، باگسترش نگاه ابزاری به علم، عالم و معلم همراه شده و به تدریج علم را از قله فضیلت های انسانی تا حد یک حرفه و پیشه ای در بازار کسب و کار، پایین می کشاند. چه اینکه مشاهده طبیعت همچون بانک انرژی که با ایده تبدیل مستمر و ابدی «ماده و انرژی» هماهنگ پیش می روند.  

علم الهدی اضافه کرد: امروزه علاوه بر طبیعت، جامعه نیز موضوع مهم علم و فناوری برای تقویت بهره وری است. یک وسوسه قوی  وجود دارد برای اینکه خانواده، والدین، دوستان، خویشاوندان، کارگزاران و شهروندان همه و همه همچون بمب های انرژی تلقی شوند و از زاویه بهره وری مورد ارزیابی قرار گیرند.  

وی ادامه داد: هر چند این وسوسه های متعلق به الگوی کنش گرعقلانی توانسته برای اختراع انواع ماشین های تبدیل انرژی و مهارکننده هیجان، درس آموز باشد ولی عاطفه زدایی از عقلانیت به واقع عقلانیت صوری را نیز تهدید می کند و از این رو برای علم و فناوری خطرناک شده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: به واقع عاطفه زدایی در علم و عاطفه زدگی در زندگی، دو بردار معکوس و قدرتمند حرکت شتابان و تمدنی ما هستند. در حالی که سنت های عاطفه زدایی در روش شناسی علمی با دقت و وسواس زیاد در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی دنبال می شود، مردم در زندگی روزمره بیشتر و بیشتر با فناوری هایی درگیرند که آنها را مستغرق در عواطف و احساسات می سازد. آنهاکه بنابر اسطوره های باستانی خود را تنها جانوران عاقل  روی زمین می پندارند، برای قضاوت عقلانی و تصمیم گیری عقلانی در موقعیت های خطرناک زندگی، نسبت به پیشینیان با دشواری های بیشتری مواجه هستند. وسوسه فناوری های پول ساز و خوشبختی آفرین، کنترل عواطف را ازدست اراده خارج نموده و آزادی عقلانی را به صفر رسانده است. از این رو نواندیشی خلاقیت آزادگی و عدالت عقلانی به شعار تبدیل شده اند. فوران احساسات هنگام قضاوت و تصمیم گیری و عمل، به این دلیل دشوارتر شده که عقلانیت بهره وری برای موقعیت های خطرناک زندگی از ظرفیت کافی وکفایت لازم برخوردار نیست. محاسبه زیان و سود با ملاک پول همیشه و در همه جا ممکن نیست، چه اینکه جمع جبری سود ها و زیان ها در هر زمان معین برای همه کنشگران عاقل یکسان نیست.  

وی گفت: با این همه هنوز راه به طور کامل بسته نیست، قرآن کریم کتاب هدایت رب العالمین در میان ما حضور دارد. تنها و تنها اگر لحظاتی درنگ کنیم و دور از هیاهوی خودساخته و توهمات گویندگان «مُخْتَالٍ فَخُورٍ» به ندای دل نواز قرآن گوش فرادهیم، این کتاب عظیم الشان که مشتمل است بر گفتار و کردار پیامبران بزرگ الهی، عقلانیت واقعی و فراگیر و چند سطحی را تبیین می کند. او خرد جهانی را با تعبیرتسبیح همگانی گوشزد می فرماید و عقلانیت را به ایمان و عمل صالح گره می زند. قرآن که نظام مندی عالم را به ربوبیت رب العالمین متصل می سازد در واقع برتر از جهان بینی متمرکز بر صنع و ساختن به نوع خاصی از جهان بینی توجه می دهد که بر صفت ربوبیت یعنی مربی گری حق تعالی متمرکز است. عالمی که متربی این مربی ملکوتی است نه یک نمایشگاه عرضه محصولات طبیعی است، نه یک سفره رنگارنگ. حتی این چنین جهانی یک کتابخانه نیست بلکه به واقع یک دانشگاه یا یک مدرسه بزرگ، پیشرفته و متحول است که بی شمار آموزگاران طبیعی و انسانی دارد. «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی اَنْفُسهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ اَنَّهُ الْحَقُّ  اَوَلَمْ یَکْفِ برَبّکَ اَنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ» (فصلت/ 53) قرآن همچنین ما را به پیوستن به یک حرکت جهانی و استعلای همگانی ترغیب می کندکه بر عقلانیت و تفکر در طبیعت و رویداد های آن متمرکز است. «اَفَلَا یَنْظُرُونَ اِلَی الْاِبلِ کَیْفَ خُلِقَتْ وَاِلَی السَّمَاءِ کَیْفَ رُفِعَتْ وَاِلَی الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ وَاِلَی الْاَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ» (غاشیه/17-20).

وی گفت: قرآن ابتدا واژه دو پهلوی تسبیح را که هم مفید معنای عبادت است و هم مفید معنای حرکت است، به همه موجودات نسبت می دهد و آنها را در حال تسبیح معرفی می کند «تُسَبّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْاَرْضُ وَمَنْ فِیهِنَّ  وَاِنْ مِنْ شَیْءٍ اِلَّا یُسَبّحُ بحَمْدهِ وَلَکِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُمْ  اِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا» (اسرا 44). سپس ما تازه واردان را در این مرحله از آفرینش دعوت می کند تا به این حرکت جهانی پیوسته و درک و تنزیه و تحمید حقیقت یگانه و بنیادین عالم که منشا همه چیز است و صورت های متنوع هستی را با امر «کٌن» پدید می آورد تجربه کنیم. مشاهده صورت های متنوع حقیقت و رسیدن به مقام «شهادت» و حتی نیل به مقام «لقاء»، غایت عقلانیت در نگاه قرآن کریم است.    

علم الهدی ادامه داد: کنگره قرآن و علم راهی به سوی رهایی از عقلانیتِ درخود فرومانده و غیر اخلاقی و خشونت زای معاصر، می گشاید. به یاری حق و با کمک عالمان علوم طبیعی و علوم انسانی و اجتماعی مسیری متفاوت برای دستیابی به عقلانیت واقعی و شایسته انسان باز خواهد شد. این مسیر تازه امید می رود علاوه بر رفاه و آسایش انسان، بتواند آبادی زمین، بقای طبیعت، حفظ محیط زیست، بقای نسل، تعالی جامعه، اقامه عدالت، انسجام جوامع، گسترش صلح، پایان جنگ و خونریزی را تحقق بخشد. این اهداف متعالی بدون شک از راه های مختلف و با فناوری های متناسب ممکن می شود. دستیابی به جهانی بهتر زیباتر و تعالی بخش تر یک آرزوی واهی نیست بلکه یک آینده محتمل و ممکن برای ماست.