عنصر مادی جرم تشویق به فساد

عنصر مادی جرم تشویق به فساد به کارهایی گفته میشه که به طور فیزیکی و قابل مشاهده، باعث تحریک یا فراهم کردن بستر برای اعمال منافی عفت بشه. در واقع، این عنصر همون رفتار مجرمانه ای هست که از شخص سر می زنه و قانونگذار به خاطرش مجازات تعیین کرده. این مقاله قراره بند ب ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی رو زیر ذره بین ببره و ببینیم این جرم دقیقاً چیه و چطور اتفاق می افته.

سلام به همه شما عزیزان! امروز می خوایم در مورد یکی از جرایم مهم و البته پیچیده، یعنی جرم تشویق به فساد و فحشا صحبت کنیم. شاید اسمش کمی رسمی و خشک به نظر برسه، اما باورتون میشه که این جرم خیلی جاها، حتی تو همین فضای مجازی که هر روز توش هستیم، می تونه گریبان گیر ما بشه؟ پس لازمه که همه، چه اونایی که تو دنیای حقوق هستن و چه مردم عادی، با جزئیاتش آشنا بشن تا هم ناخواسته مرتکب نشن و هم اگه چیزی دیدن، بدونن چه خبره.

قانونگذار ما تو ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) به این موضوع پرداخته. این ماده دو بخش اصلی داره: بخش الف در مورد دایر کردن مرکز فساد و بخش ب در مورد تشویق یا فراهم کردن موجبات فساد و فحشاست. بحث ما امروز بیشتر روی همین بخش ب هست، یعنی همون «عنصر مادی جرم تشویق به فساد». قراره حسابی بازش کنیم و ببینیم دقیقاً چه رفتارهایی شاملش میشه و فرقش با بقیه چیزها چیه.

کلیات و مبانی جرم تشویق به فساد و فحشا

قبل از اینکه بریم سراغ جزئیات، باید اول یه تصویر کلی از این جرم داشته باشیم. دونستن معنی فساد و فحشا خیلی مهمه، چون بدون اینا، حرف زدن درباره تشویق بهش بی معنیه. بعدش هم میریم سراغ خود ماده قانونی و یه نگاهی به ارکان اصلی این جرم می اندازیم.

فساد و فحشا؛ چی به چی می گن؟

وقتی اسم فساد یا فحشا میاد، شاید اولین چیزی که تو ذهن خیلی ها شکل می گیره، یه مفهوم کلی و مبهم باشه. اما تو دنیای حقوق و قانون، این واژه ها معنی مشخصی دارن. فحشا به طور کلی به اعمالی گفته میشه که از نظر شرعی و عرفی خیلی زشت و ناپسندن، مثل زنا. یعنی کارهایی که علناً اخلاقیات جامعه رو نشونه میگیرن و باعث تباهی میشن.

اما فساد یه دایره وسیع تر داره. هرچند تو این ماده قانونی، فساد رو در کنار فحشا آوردن، ولی معمولاً شامل طیف وسیع تری از کارهای خلاف عفت میشه. منظور از فساد، هر عملیه که خلاف عفت عمومی باشه، مثل لواط (رابطه جنسی همجنس گرایانه مردان)، تفخیذ (قراردادن ران به ران)، مساحقه (رابطه جنسی همجنس گرایانه زنان)، انواع روابط نامشروع و اعمال منافی عفت که شامل زنا نمیشن. پس، هرچیزی که باعث بشه اخلاقیات جامعه خدشه دار بشه و به سمت تباهی بره، می تونه تو این دسته قرار بگیره. فقها و حقوقدان ها هم کم و بیش همین تعاریف رو برای این مفاهیم دارن و تاکیدشون روی حفظ عفت و اخلاق عمومی جامعه ست.

ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی؛ چی گفته؟

خب، حالا که معنی این واژه ها رو فهمیدیم، بریم سراغ اصل مطلب، یعنی ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی. این ماده رو باید خوب بخونیم و بفهمیم تا بتونیم تحلیل درستی ازش داشته باشیم:

«افراد زیر به حبس از یک تا ده سال محکوم می شوند و در مورد بند « الف» علاوه بر مجازات مقرر، محل مربوطه به طور موقت با نظر دادگاه بسته خواهد شد:

الف – کسی که مرکز فساد یا فحشا دایر یا اداره کند.

ب – کسی که مردم را به فساد یا فحشا تشویق نموده یا موجبات آن را فراهم نماید.

تبصره – هر گاه بر عمل فوق عنوان قوادی صدق نماید علاوه بر مجازات مذکور به حد قوادی نیز محکوم می گردد.»

همون طور که می بینید، این ماده دو بخش اصلی داره: بخش الف که در مورد کسیه که یه جای مخصوص برای فساد و فحشا راه میندازه یا اونجا رو اداره می کنه. فکر کنید یه نفر یه خونه ای رو برای این کارها اجاره میده یا مدیریت می کنه. اما بخش ب که موضوع اصلی بحث ماست، در مورد کسیه که دیگران رو به سمت این کارها هل میده یا زمینه رو براشون آماده می کنه. یعنی مثلاً با حرف زدن، نوشتن یا حتی با رفتارش، کاری می کنه که مردم ترغیب بشن یا براشون انجام دادن این کارها راحت تر بشه.

یه نکته مهم هم تبصره این ماده ست که میگه اگه کاری که انجام شده، علاوه بر تشویق به فساد، شامل قوادی هم بشه، مجازاتش دوبرابر میشه؛ یعنی هم مجازات ماده ۶۳۹ رو داره و هم مجازات حدی قوادی رو.

ارکان سه گانه جرم تشویق به فساد و فحشا

هر جرمی تو قانون، مثل یه ساختمون سه تا ستون اصلی داره که بهش میگن ارکان جرم. این ستون ها عبارتند از:

1. عنصر قانونی: این ستون نشون میده که اصلاً یه کاری جرم هست یا نه. تو بحث ما، عنصر قانونی همین بند ب ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامیه که میگه تشویق به فساد و فحشا جرمه.
2. عنصر معنوی: این ستون به نیت و قصد فردی که جرم رو انجام داده، اشاره می کنه. تو جرم تشویق به فساد، فرد باید هم قصد انجام عمل تشویق رو داشته باشه (مثلاً عمداً حرفی بزنه یا چیزی بنویسه) و هم قصد ترغیب و تحریک مردم به فساد و فحشا رو داشته باشه. یعنی باید عمداً بخواد بقیه رو به این سمت بکشونه.
3. عنصر مادی: این همون ستون اصلی بحث ماست! عنصر مادی یعنی همون رفتار فیزیکی و قابل مشاهده که از فرد سر میزنه و باعث تحقق جرم میشه. تو این جرم، عنصر مادی شامل تشویق نمودن و فراهم نمودن موجبات میشه که در ادامه حسابی بازش می کنیم.

تحلیل تفصیلی عنصر مادی جرم تشویق به فساد و فحشا

حالا وقتشه که عمیق تر بشیم و ببینیم این عنصر مادی که این قدر ازش صحبت کردیم، دقیقاً شامل چه کارهایی میشه. به طور کلی، عنصر مادی یعنی همون چیزی که با چشم میشه دید یا با حس میشه درکش کرد؛ یعنی یه رفتار خارجی و فیزیکی که جرم رو عملی می کنه.

تشویق نمودن؛ یعنی چی و چطور اتفاق می افته؟

تشویق نمودن همون ترغیب کردن، تحریک کردن، تبلیغ کردن، دعوت کردن یا توصیه کردنه. یعنی یه جوری مردم رو به سمت انجام اعمال منافی عفت هل بدیم. این تشویق می تونه به شکل های مختلفی اتفاق بیفته:

اشکال بروز تشویق:

• تشویق کلامی: ساده ترین حالتش همینه. مثلاً یه نفر تو یه جمعی شروع کنه به حرف زدن در مورد انجام کارهای غیراخلاقی، یا تو یه سخنرانی یا حتی یه مکالمه روزمره، مردم رو به این کارا ترغیب کنه. حتی یه فریاد یا شعار که هدفش ترویج فساد باشه، می تونه اینجا جا بگیره.
• تشویق کتبی: تو این دوران که دنیای مجازی پر شده از متن و نوشته، این نوع تشویق خیلی رایجه. انتشار متون، اطلاعیه ها، پیامک ها، پست های شبکه های اجتماعی، نوشتن مقاله تو یه وب سایت یا هر محتوای دیگه ای که مردم رو به سمت فساد هل بده، تو این دسته قرار می گیره. مثلاً یه نفر تو تلگرام یا اینستاگرام، پستی بذاره و آشکارا مردم رو به فلان کار غیراخلاقی دعوت کنه.
• تشویق رفتاری: گاهی وقتا لازم نیست حرفی بزنیم یا چیزی بنویسیم. خود رفتارمون می تونه تشویق کننده باشه. مثلاً یه سری اشارات، حرکات یا حتی نمایش هایی که هدفشون ترغیب به کارهای خلاف عفت باشه. تصور کنید یه نفر تو یه جمعی با حرکاتش، بقیه رو به سمت یه عمل خاص سوق بده.
• تشویق از طریق هنر و رسانه: اینم که دیگه نیاز به توضیح نداره. ساخت یا انتشار فیلم، عکس، موسیقی، نقاشی، کاریکاتور یا هر اثر هنری دیگه ای که هدفش ترویج و عادی سازی فساد باشه، دقیقاً مصداق تشویق محسوب میشه. خیلی از محتواهایی که تو شبکه های اجتماعی میبینیم و ممکنه ناخودآگاه باعث عادی سازی و ترغیب به فساد بشن، می تونن اینجا قرار بگیرن.

یه نکته خیلی مهم درباره تشویق نمودن اینه که:

این جرم مطلق محسوب میشه. یعنی چی؟ یعنی برای اینکه بگیم عنصر مادی تشویق محقق شده، لازم نیست حتماً فسادی اتفاق بیفته یا کسی به واسطه این تشویق، عملاً مرتکب فساد بشه. همین که عمل تشویق انجام بشه، کافیه. مثلاً اگر شما توی یه گروهی مردم رو به یه مهمونی مختلط و پر از اعمال منافی عفت دعوت کنید، حتی اگر کسی هم نیاد یا اتفاقی نیفته، شما به جرم تشویق مرتکب شدید.

فراهم نمودن موجبات؛ یعنی چی و چطور اتفاق می افته؟

بخش دوم عنصر مادی، فراهم نمودن موجبات هست. این یعنی اینکه شرایط، ابزارها یا بستری رو آماده کنیم که انجام فساد و فحشا رو برای بقیه آسون تر کنه. این با تشویق فرق داره، چون اینجا دیگه صرفاً حرف و عمل تحریک کننده نیست، بلکه یه کار عملیه که زمینه رو مهیا می کنه.

اشکال بروز فراهم نمودن موجبات:

• فراهم آوردن مکان: مثلاً یه نفر یه خونه یا آپارتمان رو برای یه مدت مشخص اجاره بده یا یه فضایی رو اختصاص بده که مردم توش اعمال منافی عفت انجام بدن. البته دقت کنید که این با دایر کردن مرکز فساد فرق داره. تو دایر کردن مرکز، فرد مدیریت دائمی و کنترل مستمر روی اون محل داره، اما تو فراهم نمودن موجبات، ممکنه فقط برای یه شب یا یه مراسم خاص، فضا رو آماده کنه.
• فراهم آوردن وسایل و امکانات: این مورد شامل تهیه و تدارک چیزهایی میشه که به تسهیل ارتکاب فساد کمک می کنه. مثلاً فراهم کردن مشروبات الکلی، مواد مخدر، لباس های خاص یا هر ابزار ارتباطی که هدفش آسان کردن روابط نامشروع باشه.
• فراهم آوردن زمینه ارتباط: بعضی وقتا آدم ها برای انجام اعمال منافی عفت، به معرفی یا ارتباط با بقیه نیاز دارن. اگر کسی این زمینه رو فراهم کنه، مثلاً افراد رو به هم معرفی کنه تا فلان کار غیراخلاقی رو انجام بدن (البته در حدی که قوادی نباشه)، مصداق فراهم نمودن موجبات میشه.
• تبلیغ یا اطلاع رسانی: مثلاً آدرس یه مکان خاص یا معرفی یه سری اشخاص که شرایط ارتکاب فساد رو فراهم می کنن، می تونه شامل این مورد بشه. این تبلیغ می تونه توی فضای مجازی هم اتفاق بیفته.

تفاوت فراهم نمودن موجبات با دایر کردن مرکز فساد (بند الف) هم خیلی مهمه. تو دایر کردن مرکز فساد، شما یه محل رو به طور ثابت و دائمی برای این کارها اختصاص میدی و مدیریت می کنی. اما تو فراهم نمودن موجبات، ممکنه فقط برای یه بار یا چند بار، یه شرایطی رو آماده کنی، بدون اینکه اون محل کلاً تحت مدیریت تو باشه یا اسمش مرکز فساد باشه. مثلاً میزبان یه مهمونی تو خونه خودت باشی که توش اعمال منافی عفت صورت می گیره و تو زمینه شو فراهم کردی.

عنصر مادی تشویق به فساد در فضای مجازی و تمایزات حقوقی

خب، می رسیم به بحث داغ و مهم این روزها: فضای مجازی. آیا ماده ۶۳۹ شامل فضای مجازی هم میشه؟ بله، قطعا! با گسترش اینترنت و شبکه های اجتماعی، بخش زیادی از فعالیت های مجرمانه هم به این فضا کشیده شده. رویه های قضایی و دکترین حقوقی هم تایید کردن که این ماده تو فضای مجازی هم کاربرد داره.

تشویق به فساد در فضای مجازی

تصور کنید یه نفر با گوشی موبایلش، تو خونه نشسته و یه سری کارهایی می کنه که تو فضای واقعی ممکنه جرم باشه. آیا اینجا هم ماده ۶۳۹ به کارش میاد؟ بله! دادگاه ها و حقوقدان ها معتقدن که هدف قانونگذار، حفظ عفت عمومی جامعه بوده و فرقی نمیکنه این کار تو خیابون باشه یا تو اینستاگرام.

مصادیق عنصر مادی در فضای مجازی:

• انتشار محتوای مبتذل و مستهجن: گذاشتن عکس، فیلم، گیف، استوری، لایو یا هر محتوای دیگه با هدف ترویج فساد تو پلتفرم هایی مثل اینستاگرام، تلگرام، تیک تاک و … که باعث تحریک یا عادی سازی اعمال منافی عفت بشه، مصداق تشویق به فساد هست. خیلی وقت ها افراد بدون فکر و فقط برای جذب فالوور یا دیده شدن، دست به چنین کارهایی می زنن، غافل از اینکه ممکنه عواقب قانونی سنگینی داشته باشه.
• ایجاد گروه ها یا کانال های مجازی: ساختن گروه ها، کانال ها یا صفحات مجازی با هدف مشخص تشویق به اعمال منافی عفت، مثل دعوت به پارتی های مختلط یا ایجاد بستر برای روابط نامشروع، از مصادیق بارز این جرمه.
• تولید و توزیع نرم افزارها یا ابزارهای تسهیل کننده: فکر کنید یه اپلیکیشن یا یه وب سایت طراحی بشه که به طور مستقیم برای آسان کردن روابط نامشروع یا انجام اعمال منافی عفت کاربرد داشته باشه. این هم می تونه تحت این ماده قرار بگیره.
• تبلیغ سایت ها یا پلتفرم های فسادانگیز: اگه کسی سایتی رو تبلیغ کنه که محتوای فسادانگیز داره یا برای مقاصد غیر اخلاقی ایجاد شده، این هم تشویق به حساب میاد.
• دعوت عمومی به تجمعات غیراخلاقی: مثلاً از طریق شبکه های اجتماعی، مردم رو به یه مهمونی یا پارتی دعوت کنیم که میدونیم توش قرار اعمال منافی عفت انجام بشه.

یه بحث مهم دیگه، ارتباط این ماده با ماده ۷۴۳ قانون جرایم رایانه ای (که در مورد تولید و انتشار محتوای مستهجن و مبتذله) هست. گاهی اوقات این دو ماده با هم هم پوشانی دارن. یعنی ممکنه یه عمل هم مصداق ماده ۶۳۹ باشه و هم ماده ۷۴۳. تو این جور موارد، قاضی باید ببینه کدوم جرم اصلیه و مجازات رو بر اساس اون تعیین کنه، یا ممکنه هر دو مجازات با هم اعمال بشه (تعدد معنوی).

تمایز عنصر مادی تشویق به فساد با قوادی

شاید خیلی ها فکر کنن تشویق به فساد همون قوادی هست، اما این دو با هم فرق های اساسی دارن. عنصر مادی قوادی، که تو ماده ۲۴۲ قانون مجازات اسلامی اومده، به این معناست که فرد دو یا چند نفر رو به طور مستقیم و با قصد خاص برای زنا یا لواط به هم وصل کنه. یعنی نقش یه واسطه مستقیم رو داره. مثلاً یه نفر رو به یه نفر دیگه معرفی می کنه تا با هم زنا کنن.

تفاوت کلیدی تو عنصر مادی اینه که «تشویق» دایره اش وسیع تره و لزوماً به جمع کردن مستقیم افراد برای عمل منافی عفت منجر نمیشه. ممکنه شما فقط مردم رو ترغیب کنی به اینکه خودشون برن دنبال این کارها، یا شرایط کلی رو فراهم کنی، بدون اینکه خودت مستقیماً دو نفر رو به هم برسونی. اما قوادی، دقیقاً همون عمل وصل کردن مستقیم و هدفمند برای زنا یا لواط هست. اگه یه عملی هم تشویق باشه و هم قوادی، چون هر دو جرم جداگانه هستن، مجازات هر دو اعمال میشه.

تمایز تشویق به فساد با معاونت در جرم

یه سوال دیگه که پیش میاد اینه که خب، تشویق به فساد شبیه معاونت در جرم نیست؟ معاونت در جرم یعنی کمک کردن به یه نفر برای انجام یه جرم. مثلاً یه نفر رو به دزدی تشویق کنی. بله، از نظر ماهیت، تشویق به فساد شبیه معاونت هست. اما قانونگذار به دلایل خاصی، این رو به عنوان یه جرم مستقل تعریف کرده.

چرا این کار رو کرده؟ چون تشویق به فساد، یه جنبه عمومی و اجتماعی خیلی گسترده داره. وقتی یه نفر دیگران رو به فساد تشویق می کنه، اثرات منفی اش فقط روی اون چند نفر خاص که ممکنه مرتکب بشن نیست، بلکه روی کل جامعه و اخلاق عمومی تاثیر میذاره. این آسیب اجتماعی اون قدر زیاده که قانونگذار لازم دونسته به جای اینکه صرفاً اون رو یه معاونت در نظر بگیره، خودش یه جرم جدا و با مجازات مستقل براش تعریف کنه. در واقع، بعضی از مصادیق معاونت، به خاطر تبعات اجتماعی بالا و اهمیتشون، به صورت مستقل جرم انگاری میشن که تشویق به فساد یکی از اونهاست.

نتیجه گیری

خب، تو این مقاله حسابی در مورد عنصر مادی جرم تشویق به فساد و فحشا صحبت کردیم و دیدیم که چقدر موضوع مهم و وسیعیه. از تعریف فساد و فحشا گرفته تا ریزه کاری های بند ب ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی رو با هم بررسی کردیم. فهمیدیم که عنصر مادی این جرم دو بخش اصلی داره: «تشویق نمودن» و «فراهم نمودن موجبات». هر کدوم هم شکل های مختلفی دارن؛ از حرف زدن و نوشتن گرفته تا حرکات و فراهم کردن امکانات.

به یاد داشته باشید که این جرم، یک جرم مطلق هست، یعنی همین که عمل تشویق یا فراهم کردن موجبات انجام بشه، جرم محقق شده و لازم نیست حتماً فسادی اتفاق بیفته. دایره شمول این جرم خیلی گسترده ست و نه تنها تو دنیای واقعی، بلکه تو فضای مجازی، مثل شبکه های اجتماعی و اپلیکیشن ها هم کاربرد داره. این روزها با این همه محتوایی که تولید و منتشر میشه، ناخواسته ممکنه وارد این چرخه بشیم، پس مراقب رفتارهامون باشیم.

همچنین دیدیم که این جرم با قوادی و حتی معاونت در جرم فرق داره، چون قانونگذار به خاطر اهمیتش و تاثیری که روی اخلاق عمومی جامعه میذاره، براش جرم انگاری مستقلی در نظر گرفته. شناخت دقیق این جرم و مصادیقش نه تنها به حقوقدان ها و وکلای عزیز کمک می کنه، بلکه برای تک تک ما که تو جامعه زندگی می کنیم و هر روز با دنیای مجازی سروکار داریم، حیاتیه. با آگاهی از این قوانین، میتونیم هم خودمون از ارتکاب این جرم دوری کنیم و هم به حفظ سلامت اخلاقی جامعه کمک کنیم. پس، حواسمون به رفتار و حرف هامون باشه تا ناخواسته در مسیر خلاف قانون قرار نگیریم.