محدوده سنی ارتودنسی چند سال؟ به نقل از متخصصان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی

درمان ارتودنسی که هدف آن اصلاح ناهنجاری های دندانی و فکی است به طور کلی محدودیت سنی مشخصی ندارد. به گفته متخصصان از جمله کارشناسان حاضر در کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی امکان انجام درمان ارتودنسی در هر سنی که فرد دارای دندان های سالم لثه و استخوان فک مناسب باشد وجود دارد. با این حال سن بیمار یکی از عوامل کلیدی در تعیین نوع طول دوره و نتایج درمان است. بهترین زمان برای اولین معاینه ارتودنسی حدود سن ۷ سالگی توصیه می شود. این ارزیابی زودهنگام به متخصص ارتودنسی اجازه می دهد تا مشکلات بالقوه رشد فک و دندان ها را در مراحل اولیه شناسایی کرده و در صورت نیاز درمان های پیشگیرانه یا فاز اول درمان را آغاز کند. دوره نوجوانی معمولاً بین ۱۰ تا ۱۴ سالگی به عنوان “دوران طلایی” برای ارتودنسی جامع (فاز دوم) شناخته می شود زیرا در این سنین رشد فک و صورت هنوز ادامه دارد و دندان ها به راحتی بیشتری حرکت می کنند. با این وجود تعداد بزرگسالانی که به دنبال درمان ارتودنسی هستند رو به افزایش است و پیشرفت ها در تکنولوژی ارتودنسی گزینه های مؤثر و کمتر نمایانی را برای این گروه سنی فراهم کرده است. در نتیجه نمیتوان محدوده سنی ارتودنسی دقیقی را برای درمان ارتودنسی متصور شد. 

ارتودنسی چیست و چرا اهمیت دارد؟

ارتودنسی یکی از شاخه های تخصصی دندانپزشکی است که به تشخیص پیشگیری و درمان ناهنجاری های دندانی-فکی (Malocclusion) می پردازد. این ناهنجاری ها شامل مشکلاتی مانند کج بودن دندان ها فاصله بین دندان ها شلوغی و روی هم قرار گرفتن دندان ها و همچنین مشکلات مربوط به رابطه فک بالا و پایین (مانند اوربایت آندر بایت کراس بایت) می شود.

اهمیت ارتودنسی فراتر از جنبه زیبایی و داشتن لبخندی جذاب است. دندان های مرتب و فک های هماهنگ نقش حیاتی در سلامت دهان و دندان و سلامت عمومی فرد ایفا می کنند :

1. بهبود بهداشت دهان : تمیز کردن دندان های صاف و مرتب بسیار آسان تر از دندان های شلوغ و نامرتب است. ارتودنسی با مرتب کردن دندان ها امکان مسواک زدن و نخ دندان کشیدن مؤثرتر را فراهم می کند و خطر پوسیدگی دندان و بیماری های لثه (مانند ژنژیویت و پریودنتیت) را کاهش می دهد.
2. بهبود عملکرد جویدن و گوارش : ناهنجاری های فکی و دندانی می توانند عمل جویدن غذا را مختل کنند. قرارگیری صحیح دندان ها روی هم به جویدن مؤثرتر و در نتیجه هضم بهتر غذا کمک می کند.
3. کاهش سایش غیرطبیعی دندان ها : در صورت عدم هم راستایی صحیح دندان ها برخی دندان ها ممکن است فشار بیشتری را نسبت به بقیه تحمل کنند که منجر به سایش زودرس لب پر شدن یا حتی شکستن دندان ها می شود.
4. کاهش فشار بر مفصل فک (TMJ) : مال اکلوژن می تواند باعث وارد آمدن فشار نامتناسب بر مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) شود که ممکن است منجر به درد فک سردرد مشکلات در باز و بسته کردن دهان و صدا دادن مفصل فک گردد.
5. بهبود تکلم : در برخی موارد موقعیت نادرست دندان ها می تواند بر تلفظ صحیح حروف و کلمات تأثیر بگذارد.
6. افزایش اعتماد به نفس : داشتن لبخندی زیبا و دندان های مرتب تأثیر قابل توجهی بر اعتماد به نفس و تعاملات اجتماعی فرد دارد.
7. پیشگیری از مشکلات آتی : درمان زودهنگام ارتودنسی در کودکی می تواند از بروز مشکلات پیچیده تر فکی و دندانی در آینده جلوگیری کرده و نیاز به درمان های تهاجمی تر مانند جراحی فک را کاهش دهد.

به عقیده متخصصان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی توجه به سلامت ارتودنتیک بخش مهمی از مراقبت های دندانی جامع است که به حفظ عملکرد صحیح دهان و دندان و ارتقاء کیفیت زندگی فرد کمک می کند.

بهترین زمان برای اولین معاینه ارتودنسی

توصیه اکید انجمن ارتودنتیست های آمریکا (AAO) و بسیاری از متخصصان ارتودنسی از جمله کارشناسان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی این است که اولین معاینه ارتودنسی برای کودکان حداکثر تا سن ۷ سالگی انجام شود. ممکن است این سن برای بسیاری از والدین زود به نظر برسد زیرا اغلب درمان ارتودنسی با دوران نوجوانی مرتبط دانسته می شود. با این حال دلایل علمی و عملی مهمی برای این توصیه وجود دارد :

1. تشخیص زودهنگام مشکلات : در سن ۷ سالگی معمولاً اولین دندان های دائمی (آسیاب اول و دندان های پیشین) رویش یافته اند و کودک ترکیبی از دندان های شیری و دائمی دارد. این مرحله از رشد دندانی به متخصص ارتودنسی اجازه می دهد تا الگوهای رشد فک و دندان ها را ارزیابی کند و مشکلات بالقوه ای مانند شلوغی شدید دندان ها کراس بایت (قرارگیری نادرست دندان های یک فک روی فک مقابل) اپن بایت (وجود فاصله عمودی بین دندان های بالا و پایین هنگام بستن دهان) اورجت شدید (فاصله افقی زیاد بین دندان های پیشین بالا و پایین) و مشکلات اسکلتی فک را در مراحل اولیه شناسایی کند.
2. امکان مداخله زودهنگام (ارتودنسی پیشگیرانه یا فاز ۱) : تشخیص زودهنگام امکان مداخله درمانی را در زمانی که هنوز رشد فک و صورت کودک فعال است فراهم می کند. این مداخلات که به ارتودنسی فاز ۱ یا ارتودنسی پیشگیرانه معروف هستند می توانند شامل استفاده از دستگاه های خاصی برای هدایت رشد فک ایجاد فضای کافی برای رویش دندان های دائمی اصلاح کراس بایت و ترک عادات دهانی مضر (مانند مکیدن انگشت یا فشار دادن زبان) باشند.
3. کاهش پیچیدگی درمان آینده : انجام درمان فاز ۱ در صورت لزوم می تواند شدت مشکلات را کاهش داده طول دوره درمان جامع ارتودنسی (فاز ۲) در دوران نوجوانی را کوتاه تر کند و حتی نیاز به کشیدن دندان های دائمی یا جراحی فک در آینده را به حداقل برساند یا از بین ببرد.
4. بهبود روانی و اجتماعی : اصلاح مشکلات بارز دندانی یا فکی در سنین پایین تر می تواند به بهبود اعتماد به نفس کودک و جلوگیری از تمسخر احتمالی توسط همسالان کمک کند.

مهم است بدانیم که معاینه در سن ۷ سالگی لزوماً به معنای شروع فوری درمان نیست. در بسیاری از موارد متخصص ارتودنسی پس از ارزیابی تصمیم می گیرد که رشد کودک را تحت نظر بگیرد و درمان را در زمان مناسب تری در آینده آغاز کند. اما این معاینه اولیه فرصتی حیاتی برای تشخیص و برنامه ریزی بهترین مسیر درمانی برای سلامت دهان و دندان کودک فراهم می آورد.

علائم و نشانه های نیاز به درمان ارتودنسی

تشخیص نیاز به درمان ارتودنسی تنها بر عهده متخصص است اما والدین و افراد می توانند با مشاهده برخی علائم و نشانه ها به لزوم مراجعه به ارتودنتیست پی ببرند. این علائم می توانند در سنین مختلف ظاهر شوند و نشان دهنده وجود ناهنجاری های دندانی یا فکی باشند. متخصصان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی به برخی از شایع ترین این نشانه ها اشاره می کنند :

1. دندان های نامرتب شلوغ یا روی هم قرار گرفته : این یکی از واضح ترین نشانه هاست که به دلیل کمبود فضا در قوس دندانی رخ می دهد و تمیز کردن دندان ها را دشوار می کند.
2. فاصله زیاد بین دندان ها (دیاستما) : وجود فاصله بین دندان ها به خصوص دندان های جلویی می تواند زیبایی لبخند را تحت تأثیر قرار دهد و گاهی ناشی از عدم تناسب اندازه دندان و فک یا عادات دهانی است.
3. افتادن زودهنگام یا دیرهنگام دندان های شیری : از دست دادن دندان های شیری خارج از زمان طبیعی می تواند نشانه ای از مشکلات رویش دندان های دائمی یا کمبود فضا باشد.
4. مشکل در جویدن یا گاز گرفتن : اگر فرد هنگام جویدن غذا احساس ناراحتی می کند غذا بین دندان هایش گیر می کند یا دندان های بالا و پایین به درستی روی هم قرار نمی گیرند ممکن است نیاز به ارتودنسی باشد.
5. تنفس دهانی : تنفس مداوم از طریق دهان به جای بینی می تواند بر رشد فک و صورت و موقعیت دندان ها تأثیر منفی بگذارد.
6. مکیدن انگشت یا عادات دهانی دیگر : ادامه عاداتی مانند مکیدن انگشت شست یا پستانک بعد از سنین نوپایی (معمولاً بعد از ۴-۵ سالگی) می تواند باعث تغییر شکل فک بالا و ایجاد مشکلاتی مانند اپن بایت یا اورجت شود.
7. بیرون زدگی دندان ها (پروتروژن) : جلو بودن بیش از حد دندان های فک بالا یا پایین که به آن “دندان های خرگوشی” نیز گفته می شود.
8. عدم تقارن صورت یا فک : اگر صورت یا خط وسط دندان ها نامتقارن به نظر می رسد.
9. مشکلات بایت (نحوه قرارگیری دندان ها روی هم) :
• اوربایت (Overbite) : هم پوشانی عمودی بیش از حد دندان های جلویی بالا روی دندان های پایین.
• آندربایت (Underbite) : جلوتر بودن دندان های پایینی نسبت به دندان های بالایی هنگام بستن دهان.
• کراس بایت (Crossbite) : قرارگیری یک یا چند دندان بالایی در داخل دندان های پایینی هنگام بستن دهان (می تواند در جلو یا عقب دهان رخ دهد).
• اپن بایت (Openbite) : وجود فاصله بین دندان های بالا و پایین در ناحیه جلو یا عقب دهان هنگام بستن کامل فک ها.
10. صدا دادن درد یا کلیک کردن مفصل فک : این علائم می تواند ناشی از فشار نامناسب روی مفصل گیجگاهی-فکی به دلیل مال اکلوژن باشد.
11. گاز گرفتن مکرر گونه یا داخل لب.
12. مشکلات گفتاری : برخی مشکلات تلفظی ممکن است با ناهنجاری های دندانی مرتبط باشند.

مشاهده هر یک از این علائم به خصوص در کودکان باید به عنوان هشداری برای مراجعه به متخصص ارتودنسی جهت ارزیابی دقیق در نظر گرفته شود.

ارتودنسی در کودکان و نوجوانان : دوران طلایی درمان

دوران کودکی و نوجوانی به ویژه سنین بین ۱۰ تا ۱۴ سالگی به عنوان زمان ایده آل یا “دوران طلایی” برای انجام درمان جامع ارتودنسی (فاز دوم) در نظر گرفته می شود. متخصصان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی دلایل متعددی را برای این امر برمی شمرند :

1. رشد فعال فک و صورت : در این دوره سنی رشد استخوان های فک و صورت هنوز به طور کامل متوقف نشده است. این انعطاف پذیری و پتانسیل رشد به متخصص ارتودنسی اجازه می دهد تا نه تنها دندان ها را حرکت دهد بلکه تا حدی بر رشد فک ها نیز تأثیر گذاشته و ناهنجاری های اسکلتی خفیف تا متوسط را بدون نیاز به جراحی اصلاح کند. دستگاه هایی مانند هدگیر فیس ماسک یا دستگاه های فانکشنال در این سنین مؤثرتر هستند.
2. رویش اکثر دندان های دائمی : معمولاً تا سن ۱۲-۱۳ سالگی بیشتر دندان های دائمی (به جز دندان عقل) رویش یافته اند. این امر به متخصص ارتودنسی دید کاملی از وضعیت نهایی دندان ها می دهد و امکان برنامه ریزی و اجرای درمان جامع برای مرتب کردن تمام دندان های دائمی را فراهم می کند.
3. متابولیسم بالاتر و حرکت سریع تر دندان ها : به طور کلی متابولیسم استخوانی در کودکان و نوجوانان فعال تر از بزرگسالان است. این بدان معناست که فرآیندهای تحلیل و ساخت استخوان که برای حرکت دندان ها در ارتودنسی ضروری هستند با سرعت بیشتری انجام می شوند. در نتیجه طول دوره درمان در این سنین معمولاً کوتاه تر از بزرگسالان است.
4. پذیرش بهتر درمان توسط همسالان : از آنجایی که استفاده از براکت ها و دستگاه های ارتودنسی در دوران نوجوانی بسیار شایع است نوجوانان معمولاً راحت تر با ظاهر دستگاه های ارتودنسی کنار می آیند و کمتر احساس خجالت یا متفاوت بودن می کنند.
5. همکاری بهتر بیمار : اگرچه همکاری بیمار در هر سنی مهم است اما نوجوانان اغلب انگیزه بیشتری برای داشتن لبخندی زیبا دارند و ممکن است در رعایت دستورالعمل های بهداشتی و استفاده از دستگاه ها (مانند کش های ارتودنسی) همکاری بهتری نشان دهند.
6. پیشگیری از مشکلات پیچیده تر : درمان ناهنجاری ها در این سنین می تواند از بروز مشکلات ثانویه مانند سایش بیش از حد دندان ها مشکلات لثه مشکلات مفصل فک و نیاز به درمان های پیچیده تر در بزرگسالی جلوگیری کند.

البته شروع درمان در این بازه سنی به شدت و نوع ناهنجاری سن دندانی (مرحله تکامل دندان ها که ممکن است با سن تقویمی متفاوت باشد) و نظر متخصص ارتودنسی بستگی دارد. معاینات منظم و پیگیری وضعیت رشد کودک از سن ۷ سالگی به تعیین دقیق ترین زمان برای شروع درمان جامع کمک می کند.

ارتودنسی بزرگسالان : آیا برای درمان دیر شده است؟

پاسخ کوتاه و قاطع به این سوال “خیر” است. به لطف پیشرفت های چشمگیر در علم و تکنولوژی ارتودنسی هیچ محدودیت سنی بالایی برای بهره مندی از مزایای این درمان وجود ندارد. متخصصان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی تأکید دارند که تا زمانی که فرد دارای لثه های سالم و استخوان حمایت کننده کافی در اطراف دندان ها باشد می تواند کاندیدای مناسبی برای ارتودنسی باشد حتی در سنین ۳۰ ۴۰ ۵۰ سالگی و بالاتر.

امروزه تعداد بزرگسالانی که برای بهبود لبخند و سلامت دهان خود به ارتودنسی روی می آورند به طور فزاینده ای در حال افزایش است. دلایل این امر متنوع است :

• عدم امکان درمان در کودکی یا نوجوانی (به دلایل مالی یا عدم آگاهی).
• بازگشت (Relapse) مشکلات پس از درمان ارتودنسی در گذشته (به دلیل عدم استفاده صحیح از نگهدارنده ها).
• ایجاد مشکلات جدید دندانی یا فکی با افزایش سن (مانند جابجایی دندان ها مشکلات لثه).
• افزایش آگاهی نسبت به اهمیت سلامت دهان و زیبایی لبخند.
• تمایل به بهبود اعتماد به نفس و کیفیت زندگی.
• نیاز به ارتودنسی به عنوان درمان کمکی قبل از انجام سایر درمان های دندانپزشکی (مانند ایمپلنت روکش یا بریج).

با این حال ارتودنسی بزرگسالان تفاوت ها و ملاحظات خاص خود را دارد :

1. عدم وجود رشد فک : برخلاف کودکان و نوجوانان رشد استخوان های فک در بزرگسالان متوقف شده است. این بدان معناست که ناهنجاری های شدید اسکلتی فک معمولاً نمی توانند تنها با ارتودنسی اصلاح شوند و ممکن است نیاز به درمان ترکیبی ارتودنسی و جراحی فک (ارتوگناتیک) باشد.
2. طول دوره درمان طولانی تر : به دلیل متابولیسم کندتر استخوان و تراکم بیشتر آن در بزرگسالان حرکت دندان ها ممکن است آهسته تر صورت گیرد و در نتیجه طول دوره درمان معمولاً کمی بیشتر از نوجوانان باشد (به طور متوسط ۶ ماه تا ۲ سال یا بیشتر بسته به پیچیدگی).
3. حضور مشکلات دندانی و لثوی دیگر : بزرگسالان بیشتر احتمال دارد که مشکلاتی مانند بیماری های لثه (پریودنتیت) تحلیل استخوان دندان های از دست رفته ترمیم های وسیع (پرکردگی روکش) یا سایش دندان ها داشته باشند. این مشکلات باید قبل از شروع یا در حین درمان ارتودنسی مدیریت شوند. سلامت لثه برای حرکت ایمن دندان ها بسیار حیاتی است.
4. ملاحظات زیبایی شناختی : بسیاری از بزرگسالان تمایلی به دیده شدن دستگاه های فلزی ارتودنسی ندارند. خوشبختانه امروزه گزینه های کمتر نمایان یا نامرئی متعددی وجود دارد مانند :
• براکت های سرامیکی : همرنگ دندان هستند و کمتر جلب توجه می کنند.
• الاینرهای شفاف (مانند اینویزیلاین) : پلاک های پلاستیکی شفاف و متحرکی که به صورت سفارشی ساخته می شوند و تقریباً نامرئی هستند.
• ارتودنسی لینگوال : براکت ها و سیم ها در پشت دندان ها نصب می شوند و از بیرون قابل مشاهده نیستند.

با وجود این ملاحظات نتایج ارتودنسی در بزرگسالان می تواند بسیار موفقیت آمیز و رضایت بخش باشد و به بهبود چشمگیر عملکرد جویدن بهداشت دهان سلامت لثه و زیبایی لبخند منجر شود.

روش های تشخیص ناهنجاری های فک و دندان

تشخیص دقیق نوع و شدت ناهنجاری های دندانی و فکی اولین و حیاتی ترین قدم در برنامه ریزی یک درمان ارتودنسی موفق است. متخصصان ارتودنسی در کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی از مجموعه ای از روش های تشخیصی علمی و پزشکی برای ارزیابی کامل وضعیت بیمار استفاده می کنند :

1. معاینه بالینی (Clinical Examination) :
• معاینه داخل دهانی : بررسی دقیق وضعیت تک تک دندان ها (تعداد اندازه شکل وجود پوسیدگی ترمیم ها سایش) سلامت لثه ها و بافت های نرم دهان نحوه قرارگیری دندان ها روی هم (بایت) در حالت های مختلف بررسی خط وسط دندان ها اندازه گیری اورجت و اوربایت.
• معاینه خارج دهانی : ارزیابی تقارن صورت نیمرخ بیمار وضعیت لب ها در حالت استراحت و لبخند بررسی عملکرد مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) از نظر وجود درد صدا یا محدودیت حرکت.
• ارزیابی عملکردی : بررسی الگوهای جویدن بلع و تکلم بررسی عادات دهانی مضر (مانند مکیدن انگشت تنفس دهانی فشار زبان).
2. تهیه مدل های دندانی (Dental Casts/Study Models) :
• از دندان های بیمار قالب گیری شده و مدل های گچی یا دیجیتالی دقیقی از آن ها تهیه می شود. این مدل ها به ارتودنتیست اجازه می دهند تا روابط دندانی و قوسی را از زوایای مختلف و بدون حضور بیمار بررسی کند اندازه گیری های دقیق انجام دهد و فضای موجود یا مورد نیاز را محاسبه نماید. امروزه اسکنرهای داخل دهانی امکان تهیه مدل های دیجیتال سه بعدی را فراهم می کنند که دقت بالاتری دارند و نیاز به قالب گیری سنتی را کاهش می دهند.
3. رادیوگرافی (X-rays) :
• رادیوگرافی پانورامیک (OPG) : یک نمای کلی از تمام دندان ها (رویش یافته و نهفته) استخوان های فک بالا و پایین مفصل فک و سینوس ها ارائه می دهد. این تصویر برای بررسی تعداد دندان ها وجود دندان های نهفته یا اضافی وضعیت ریشه ها تحلیل استخوان و ضایعات احتمالی ضروری است.
• رادیوگرافی سفالومتری لترال (Lateral Cephalogram) : یک تصویر رادیوگرافی از نیمرخ سر است که روابط بین دندان ها فک ها و استخوان های جمجمه را نشان می دهد. ارتودنتیست با استفاده از آنالیز سفالومتری (اندازه گیری زوایا و فواصل مشخص روی تصویر) نوع ناهنجاری اسکلتی (مربوط به فک) یا دندانی (مربوط به موقعیت دندان ها روی فک) الگوی رشد صورت و شیب دندان ها را تعیین می کند. این آنالیز نقش کلیدی در طرح درمان به خصوص در موارد نیازمند جراحی فک یا هدایت رشد دارد.
• رادیوگرافی سفالومتری پوستروانتریور (PA Cephalogram) : برای ارزیابی تقارن صورت و فک ها از نمای روبرو استفاده می شود.
• رادیوگرافی بایت وینگ و پری اپیکال : برای بررسی دقیق تر پوسیدگی بین دندانی وضعیت استخوان اطراف ریشه ها و بیماری های لثه ممکن است تجویز شوند.
• سی تی اسکن با پرتو مخروطی (CBCT) : در موارد پیچیده مانند دندان های نهفته در موقعیت های دشوار ناهنجاری های شدید فکی یا برنامه ریزی جراحی ممکن است از CBCT برای uzyskanie تصاویر سه بعدی دقیق از ساختارهای استخوانی و دندانی استفاده شود.
4. عکس برداری فتوگرافی (Photographic Records) :
• تهیه عکس های استاندارد از صورت (نماهای روبرو نیمرخ با لبخند و بدون لبخند) و داخل دهان (نماهای مختلف از دندان ها و بایت) قبل حین و پس از درمان انجام می شود. این عکس ها به ثبت وضعیت اولیه ارزیابی پیشرفت درمان و مقایسه نتایج نهایی کمک می کنند و بخش مهمی از مستندات بیمار هستند.

ترکیب اطلاعات به دست آمده از این روش های تشخیصی به متخصص ارتودنسی امکان می دهد تا یک تشخیص دقیق (Diagnosis) ارائه داده و یک طرح درمان جامع (Treatment Plan) و سفارشی سازی شده برای نیازهای منحصر به فرد هر بیمار تدوین کند.

انواع روش های درمانی ارتودنسی

پس از تشخیص دقیق ناهنجاری متخصص ارتودنسی با در نظر گرفتن عواملی مانند سن بیمار شدت مشکل نیازهای زیبایی شناختی و بودجه مناسب ترین روش درمانی را پیشنهاد می دهد. کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی با بهره گیری از دانش روز و تکنولوژی های مدرن طیف وسیعی از روش های درمانی را ارائه می دهد :

1. ارتودنسی ثابت (Fixed Orthodontics) : رایج ترین نوع درمان که در آن اجزایی به نام براکت (Brackets) به طور موقت روی سطح دندان ها چسبانده می شوند و یک سیم قوسی (Archwire) از میان آن ها عبور می کند. نیروی اعمال شده توسط سیم به تدریج دندان ها را به موقعیت مطلوب حرکت می دهد.
• براکت های فلزی (Metal Brackets) : متداول ترین مقاوم ترین و معمولاً مقرون به صرفه ترین نوع براکت هستند. امروزه کوچکتر و راحت تر از گذشته شده اند. می توان از کش های رنگی (O-rings) برای جذابیت بیشتر به خصوص در کودکان و نوجوانان استفاده کرد.
• براکت های سرامیکی (Ceramic Brackets) : همرنگ دندان یا شفاف هستند و کمتر از براکت های فلزی جلب توجه می کنند. گزینه محبوبی برای بزرگسالان و افرادی هستند که دغدغه زیبایی دارند. ممکن است کمی بزرگتر و شکننده تر از براکت های فلزی باشند و هزینه بیشتری دارند.
• سیستم دیمون (Damon System) : نوعی براکت سلف-لیگیتینگ (Self-ligating) است که به جای کش از یک مکانیزم دریچه مانند برای نگه داشتن سیم استفاده می کند. ادعا می شود که این سیستم اصطکاک کمتری ایجاد کرده حرکت دندان ها را تسهیل می کند ممکن است نیاز به مراجعات کمتر داشته باشد و راحتی بیشتری برای بیمار فراهم کند. در انواع فلزی و سرامیکی موجود است.
• ارتودنسی لینگوال (Lingual Orthodontics) : براکت ها و سیم ها به جای سطح بیرونی در سطح داخلی (پشتی یا زبانی) دندان ها نصب می شوند و کاملاً نامرئی هستند. این روش بسیار تخصصی است هزینه بالاتری دارد و ممکن است باعث ناراحتی زبان و اختلال موقت در تکلم شود. رعایت بهداشت آن نیز دشوارتر است.
2. ارتودنسی متحرک (Removable Orthodontics) : دستگاه هایی که بیمار می تواند خودش آن ها را از دهان خارج کند.
• الاینرهای شفاف (Clear Aligners – مانند Invisalign) : مجموعه ای از پلاک های پلاستیکی شفاف و سفارشی سازی شده هستند که به تدریج دندان ها را حرکت می دهند. بیمار هر پلاک را حدود ۱ تا ۲ هفته می پوشد و سپس به پلاک بعدی می رود. الاینرها باید حدود ۲۰-۲۲ ساعت در روز استفاده شوند و فقط برای غذا خوردن و مسواک زدن خارج می شوند. این روش به دلیل نامرئی بودن و راحتی بسیار محبوب است اما برای همه ناهنجاری ها مناسب نیست و نیاز به همکاری بالای بیمار دارد. هزینه آن معمولاً بیشتر از براکت های سنتی است.
• پلاک های متحرک فانکشنال (Functional Appliances) : برای اصلاح ناهنجاری های فکی در کودکان در حال رشد (معمولاً در فاز ۱ درمان) استفاده می شوند. این دستگاه ها با هدایت نیروهای عضلانی رشد فک پایین یا بالا را تحریک یا مهار می کنند. (مثال : دستگاه توئین بلاک).
• نگهدارنده ها یا ریتینرها (Retainers) : پس از اتمام درمان فعال ارتودنسی (با براکت یا الاینر) برای حفظ نتایج و جلوگیری از بازگشت دندان ها به حالت اولیه استفاده می شوند. می توانند ثابت (سیمی که پشت دندان های جلو چسبانده می شود) یا متحرک (پلاک پلاستیکی یا شفاف) باشند. استفاده منظم و طولانی مدت از ریتینرها بسیار حیاتی است.
3. دستگاه های کمکی دیگر :
• هدگیر (Headgear) و فیس ماسک (Facemask) : دستگاه های خارج دهانی که برای اعمال نیرو به فک ها و دندان ها به منظور هدایت رشد یا حرکت دادن گروهی دندان ها استفاده می شوند (عمدتاً در کودکان).
• مینی اسکرو یا TADs (Temporary Anchorage Devices) : پیچ های کوچک تیتانیومی که به طور موقت در استخوان فک قرار داده می شوند تا به عنوان نقطه اتکای ثابت برای حرکت دادن دندان ها عمل کنند و امکان انجام حرکات پیچیده تر را فراهم می کنند.
• فضا نگهدارنده ها (Space Maintainers) : در کودکانی که دندان شیری خود را زودتر از موعد از دست می دهند برای حفظ فضای لازم برای رویش دندان دائمی جانشین استفاده می شوند.
• وسیع کننده های کام (Palatal Expanders) : برای عریض کردن قوس دندانی فک بالا در مواردی که فک بالا تنگ است یا کراس بایت وجود دارد به کار می روند.
4. جراحی ارتوگناتیک (Orthognathic Surgery) : در بزرگسالانی که ناهنجاری های شدید اسکلتی فک دارند و رشدشان متوقف شده است درمان ارتودنسی به تنهایی کافی نیست و نیاز به ترکیب ارتودنسی و جراحی فک برای اصلاح موقعیت فک ها وجود دارد. معمولاً ابتدا یک دوره ارتودنسی قبل از جراحی انجام می شود سپس جراحی صورت می گیرد و پس از آن یک دوره ارتودنسی پس از جراحی برای تنظیم دقیق بایت انجام می شود.

انتخاب روش درمانی مناسب یک تصمیم مشترک بین بیمار و متخصص ارتودنسی پس از بررسی دقیق شرایط و اهداف درمانی است.

مراقبت های لازم در طول درمان ارتودنسی

موفقیت درمان ارتودنسی تنها به کار متخصص بستگی ندارد بلکه نیازمند همکاری فعال بیمار و رعایت دقیق مراقبت های بهداشتی و توصیه های سبک زندگی است. عدم رعایت این نکات می تواند منجر به مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان بیماری لثه لک شدن دندان ها و طولانی شدن دوره درمان شود. متخصصان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی بر اهمیت موارد زیر تأکید دارند :

1. رعایت بهداشت دهان و دندان : این مهم ترین عامل در طول درمان است.
• مسواک زدن : حداقل سه بار در روز (بعد از هر وعده غذایی) و با دقت فراوان باید مسواک زد. استفاده از مسواک مخصوص ارتودنسی (با پرزهای V شکل) یا مسواک برقی با سر کوچک توصیه می شود. تمام سطوح دندان ها اطراف براکت ها زیر سیم ها و خط لثه باید به خوبی تمیز شوند.
• نخ دندان کشیدن : حداقل یک بار در روز ترجیحاً قبل از خواب باید از نخ دندان استفاده کرد. عبور دادن نخ دندان از زیر سیم ارتودنسی می تواند چالش برانگیز باشد. استفاده از نخ دندان مخصوص ارتودنسی (Superfloss) یا عبور دهنده نخ (Floss Threader) این کار را آسان تر می کند. واترجت یا آب فشان دهانی (Water Flosser) نیز می تواند به حذف ذرات غذا و پلاک از نواحی دور از دسترس کمک کند اما جایگزین نخ دندان نیست.
• دهانشویه : استفاده از دهانشویه حاوی فلوراید طبق تجویز ارتودنتیست می تواند به تقویت مینای دندان و پیشگیری از پوسیدگی کمک کند. از دهانشویه های حاوی الکل باید پرهیز کرد.
• مسواک بین دندانی (Interdental Brush) : برای تمیز کردن فضای بین سیم و دندان و اطراف براکت ها بسیار مفید است.
2. رژیم غذایی مناسب :
• پرهیز از غذاهای سفت و سخت : مانند آجیل یخ ته دیگ ذرت بو داده آب نبات های سفت. این غذاها می توانند باعث شکستن یا کنده شدن براکت ها و خم شدن سیم ها شوند.
• پرهیز از غذاهای چسبناک : مانند آدامس گز سوهان تافی شکلات های کاراملی. این مواد به براکت ها و سیم ها می چسبند و تمیز کردن آن ها بسیار دشوار است و خطر پوسیدگی را افزایش می دهند.
• احتیاط در مصرف غذاهایی که نیاز به گاز زدن دارند : مانند سیب هویج بلال. این مواد را باید به قطعات کوچک تقسیم کرده و با دندان های عقبی جوید.
• کاهش مصرف مواد قندی و نوشیدنی های اسیدی : نوشابه آبمیوه های صنعتی نوشیدنی های ورزشی و خوراکی های شیرین خطر پوسیدگی دندان (لکه های سفید یا پوسیدگی های فعال) را به خصوص در اطراف براکت ها به شدت افزایش می دهند. بهتر است مصرف آن ها به حداقل برسد و پس از مصرف دهان با آب شسته شود.
3. مراجعات منظم به ارتودنتیست : حضور در تمام جلسات تنظیم طبق برنامه تعیین شده توسط ارتودنتیست ضروری است. در این جلسات پیشرفت درمان ارزیابی سیم ها و کش ها تعویض یا تنظیم می شوند و راهنمایی های لازم ارائه می گردد.
4. مراقبت از دستگاه های ارتودنسی :
• در صورت شل شدن یا شکستن براکت یا سیم باید در اسرع وقت با کلینیک تماس گرفت.
• در صورت استفاده از کش های ارتودنسی (الاستیک ها) باید طبق دستورالعمل دقیق ارتودنتیست (از نظر زمان و نحوه استفاده) به کار روند.
• در صورت استفاده از الاینرهای شفاف باید طبق دستور ساعات مشخصی در روز استفاده شوند و به درستی تمیز گردند.
• برای محافظت از لب ها و گونه ها در برابر تحریک ناشی از براکت ها می توان از موم ارتودنسی (Orthodontic Wax) استفاده کرد.
5. محافظت در برابر آسیب : در صورت انجام ورزش های تماسی استفاده از محافظ دهانی (Mouthguard) مخصوص ارتودنسی برای جلوگیری از آسیب به دستگاه ها و دهان ضروری است.
6. معاینات منظم دندانپزشکی عمومی : علاوه بر مراجعات به ارتودنتیست انجام معاینات و جرمگیری منظم توسط دندانپزشک عمومی (معمولاً هر ۶ ماه یکبار) برای حفظ سلامت کلی دهان و دندان در طول درمان ارتودنسی اهمیت دارد.

رعایت دقیق این مراقبت ها نه تنها به دستیابی به نتایج بهتر و سریع تر کمک می کند بلکه تضمین می کند که پس از برداشتن دستگاه های ارتودنسی دندان هایی سالم و بدون پوسیدگی و لکه داشته باشید.

پیشگیری از بروز مشکلات ارتودنسی

در حالی که بسیاری از مشکلات ارتودنسی ریشه ژنتیکی دارند (مانند اندازه فک اندازه و تعداد دندان ها) و قابل پیشگیری نیستند برخی عوامل محیطی و عادات می توانند در بروز یا تشدید این مشکلات نقش داشته باشند. متخصصان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی به راهکارهای پیشگیرانه ای اشاره می کنند که می توانند به کاهش نیاز به درمان ارتودنسی یا ساده تر شدن آن کمک کنند :

1. مراقبت از دندان های شیری : برخلاف تصور رایج دندان های شیری نقش بسیار مهمی در حفظ فضا برای رویش صحیح دندان های دائمی دارند. پوسیدگی زودهنگام و از دست دادن پیش از موعد دندان های شیری می تواند باعث حرکت دندان های مجاور و از دست رفتن فضای لازم برای دندان دائمی جانشین شود که منجر به شلوغی یا نهفتگی دندان های دائمی می گردد. رعایت بهداشت دهان از سنین پایین و درمان پوسیدگی های دندان شیری ضروری است.
2. استفاده از فضا نگهدارنده : در صورتی که کودک دندان شیری خود را به دلیل پوسیدگی شدید یا ضربه زودتر از موعد طبیعی از دست بدهد استفاده از فضا نگهدارنده (Space Maintainer) طبق تجویز دندانپزشک می تواند فضای لازم را تا زمان رویش دندان دائمی حفظ کند.
3. ترک عادات دهانی مضر :
• مکیدن انگشت شست یا پستانک : این عادات اگر بعد از سن ۴-۵ سالگی ادامه یابند می توانند فشار نامناسبی بر فک بالا و دندان های جلویی وارد کرده و باعث مشکلاتی مانند اپن بایت اورجت شدید و تنگی فک بالا شوند. کمک به کودک برای ترک این عادات اهمیت دارد.
• فشار دادن زبان (Tongue Thrusting) : الگوی بلع نادرست که در آن زبان هنگام بلع به دندان های جلویی فشار وارد می کند می تواند باعث اپن بایت یا جلو آمدن دندان ها شود. در صورت تشخیص ممکن است نیاز به تمرینات خاص یا مداخلات ارتودنسی باشد.
• جویدن ناخن یا اشیاء : می تواند باعث سایش یا لب پر شدن دندان ها شود.
• تنفس دهانی مزمن : می تواند بر رشد طبیعی فک و صورت تأثیر بگذارد. شناسایی و درمان علت زمینه ای آن (مانند آلرژی لوزه سوم بزرگ) مهم است.
4. معاینات منظم دندانپزشکی : مراجعه منظم به دندانپزشک از سنین پایین (معمولاً از زمان رویش اولین دندان یا حداکثر تا یک سالگی) امکان تشخیص زودهنگام پوسیدگی مشکلات رویشی و سایر مسائل را فراهم می کند.
5. اولین معاینه ارتودنسی در سن ۷ سالگی : همانطور که پیشتر ذکر شد این معاینه برای شناسایی مشکلات بالقوه و برنامه ریزی مداخلات پیشگیرانه یا درمان فاز ۱ در صورت لزوم بسیار حیاتی است.
6. محافظت در برابر آسیب های دندانی : استفاده از محافظ دهانی (Mouthguard) در حین فعالیت های ورزشی می تواند از شکستگی یا جابجایی دندان ها در اثر ضربه جلوگیری کند.
7. رژیم غذایی سالم : محدود کردن مصرف مواد قندی و نوشیدنی های اسیدی به پیشگیری از پوسیدگی کمک می کند که خود می تواند از عوارض بعدی مانند از دست دادن زودهنگام دندان شیری جلوگیری کند.

اگرچه نمی توان از همه مشکلات ارتودنسی پیشگیری کرد اما انجام این اقدامات می تواند به رشد طبیعی تر فک و دندان ها کمک کرده و به طور بالقوه نیاز به درمان های ارتودنسی پیچیده در آینده را کاهش دهد.

نتیجه گیری : نگاهی جامع به سن ارتودنسی

در نهایت با بررسی دیدگاه های علمی و تجربیات متخصصان از جمله کارشناسان کلینیک دندانپزشکی مهر شریعتی می توان نتیجه گرفت که هیچ پاسخ واحد و مشخصی برای “بهترین سن ارتودنسی” وجود ندارد. انتخاب زمان مناسب برای شروع درمان به عوامل متعددی از جمله نوع و شدت ناهنجاری مرحله رشد دندانی و فکی بیمار (سن دندانی) سلامت عمومی دهان و دندان و اهداف درمانی بستگی دارد.

با این حال چارچوب کلی زیر را می توان در نظر گرفت :

• سن ۷ سالگی : زمان ایده آل برای اولین معاینه ارتودنسی به منظور ارزیابی اولیه تشخیص زودهنگام مشکلات و برنامه ریزی برای مداخلات احتمالی فاز ۱ (ارتودنسی پیشگیرانه) جهت هدایت رشد فک و جلوگیری از پیچیده تر شدن مشکلات.
• سن ۱۰ تا ۱۴ سالگی : “دوران طلایی” برای درمان جامع ارتودنسی (فاز ۲) با استفاده از براکت ها یا الاینرها به دلیل فعال بودن رشد فک و متابولیسم بالاتر استخوان که حرکت دندان ها را تسهیل و تسریع می کند.
• بزرگسالی (۱۸ سال به بالا) : درمان ارتودنسی در هر سنی امکان پذیر و مؤثر است به شرطی که لثه ها و استخوان های حمایت کننده سالم باشند. اگرچه ممکن است درمان کمی طولانی تر باشد و ناهنجاری های شدید فکی نیاز به جراحی داشته باشند اما پیشرفت در تکنولوژی گزینه های درمانی مؤثر و زیبایی شناختی مناسبی را برای بزرگسالان فراهم کرده است.

نکته کلیدی مشاوره با یک متخصص ارتودنسی مجرب است. تنها یک متخصص می تواند با ارزیابی دقیق شرایط منحصر به فرد هر فرد بهترین زمان و مناسب ترین روش درمانی را تعیین کند. ارتودنسی سرمایه گذاری ارزشمندی برای سلامت دهان عملکرد صحیح جویدن و تکلم و بهبود زیبایی لبخند و اعتماد به نفس در تمام طول عمر است و هیچ گاه برای شروع آن دیر نیست.