هموگلوبین بالا و سرطان چه ارتباطی با هم دارند؟

هموگلوبین بالا و سرطان : آیا ارتباطی وجود دارد؟

بله هموگلوبین بالا می تواند با سرطان ارتباط داشته باشد اما این ارتباط پیچیده و چندوجهی است و به معنای آن نیست که هر فردی با هموگلوبین بالا مبتلا به سرطان است. در واقع افزایش هموگلوبین (که به آن پلی سایتمی نیز گفته می شود) معمولاً ناشی از عوامل دیگری غیر از سرطان است. با این حال در برخی موارد خاص افزایش هموگلوبین می تواند نشانه ای از وجود برخی از انواع سرطان ها باشد یا در اثر درمان های سرطان ایجاد شود.

در این مقاله به بررسی دقیق و علمی ارتباط بین هموگلوبین بالا و سرطان می پردازیم. ابتدا به تعریف هموگلوبین و پلی سایتمی پرداخته سپس انواع پلی سایتمی و علل مختلف آن را بررسی می کنیم. در ادامه به طور خاص به ارتباط پلی سایتمی ثانویه با سرطان علائم و نشانه ها روش های تشخیص درمان و راهکارهای پیشگیری می پردازیم. هدف نیکان فارمد مهر از این مقاله؛ ارائه اطلاعات جامع و قابل فهم برای عموم مردم با حفظ دقت و اعتبار علمی است تا آگاهی افراد در این زمینه افزایش یابد.

هموگلوبین چیست و چرا مهم است؟

هموگلوبین پروتئین اصلی موجود در گلبول های قرمز خون است که وظیفه حمل اکسیژن از ریه ها به سایر نقاط بدن و انتقال دی اکسید کربن از بافت ها به ریه ها را بر عهده دارد. هموگلوبین از دو بخش اصلی تشکیل شده است : هم (heme) که حاوی آهن بوده و به اکسیژن متصل می شود و گلوبین (globin) که بخش پروتئینی هموگلوبین است.

مقدار هموگلوبین در خون یک شاخص مهم از ظرفیت حمل اکسیژن خون و سلامت عمومی بدن است. سطح طبیعی هموگلوبین در افراد بالغ بسته به جنسیت و سن متفاوت است :

• مردان : ۱۳.۵ تا ۱۷.۵ گرم در دسی لیتر (g/dL)
• زنان : ۱۲.۰ تا ۱۵.۵ گرم در دسی لیتر (g/dL)

مقادیر بالاتر یا پایین تر از محدوده طبیعی هموگلوبین می تواند نشان دهنده مشکلات پزشکی مختلفی باشد. هموگلوبین پایین (کم خونی) می تواند ناشی از کمبود آهن خونریزی بیماری های مزمن و یا مشکلات مغز استخوان باشد. در مقابل هموگلوبین بالا (پلی سایتمی) که موضوع اصلی این مقاله است می تواند دلایل مختلفی داشته باشد که برخی از آن ها مرتبط با سرطان هستند.

پلی سایتمی : افزایش غیرطبیعی هموگلوبین

پلی سایتمی به وضعیتی اطلاق می شود که در آن تعداد گلبول های قرمز خون و در نتیجه سطح هموگلوبین در خون بالاتر از حد طبیعی باشد. پلی سایتمی می تواند به دو دسته اصلی تقسیم شود :

1. پلی سایتمی اولیه (ورا) : این نوع پلی سایتمی یک اختلال خونی است که در اثر جهش ژنتیکی در سلول های مغز استخوان ایجاد می شود. در پلی سایتمی ورا مغز استخوان به طور غیرطبیعی تعداد زیادی گلبول قرمز تولید می کند حتی زمانی که نیازی به آن نیست. این وضعیت می تواند منجر به افزایش غلظت خون لخته شدن خون و سایر عوارض جدی شود. پلی سایتمی ورا به خودی خود یک نوع سرطان خون (نئوپلاسم میلوپرولیفراتیو) محسوب می شود.
2. پلی سایتمی ثانویه : این نوع پلی سایتمی ناشی از یک بیماری یا وضعیت زمینه ای دیگر است که باعث افزایش تولید اریتروپوئیتین (EPO) در بدن می شود. اریتروپوئیتین هورمونی است که توسط کلیه ها تولید شده و مغز استخوان را برای تولید گلبول های قرمز تحریک می کند. افزایش EPO باعث افزایش تولید گلبول های قرمز و در نتیجه افزایش هموگلوبین می گردد.

انواع پلی سایتمی ثانویه و ارتباط آن با سرطان

پلی سایتمی ثانویه می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد از جمله :

• شرایط کمبود اکسیژن : زندگی در ارتفاعات بالا بیماری های مزمن ریوی (مانند بیماری مزمن انسدادی ریه – COPD) آپنه خواب و بیماری های قلبی مادرزادی می توانند باعث کاهش سطح اکسیژن در خون شوند. در پاسخ به کمبود اکسیژن کلیه ها EPO بیشتری تولید می کنند تا تولید گلبول های قرمز را افزایش دهند و اکسیژن رسانی به بافت ها را بهبود بخشند.
• مصرف استروئیدهای آنابولیک و اریتروپوئیتین مصنوعی : استفاده غیرقانونی از استروئیدهای آنابولیک (مانند تستوسترون) و اریتروپوئیتین مصنوعی (که اغلب توسط ورزشکاران برای افزایش عملکرد استفاده می شود) می تواند باعث افزایش تولید گلبول های قرمز و پلی سایتمی شود.
• بیماری های کلیوی : برخی بیماری های کلیوی مانند کیست های کلیه و تنگی شریان کلیوی می توانند باعث افزایش تولید EPO شوند.
• برخی از تومورها : برخی از انواع تومورها می توانند EPO تولید کنند یا باعث افزایش تولید EPO توسط کلیه ها شوند. این تومورها می توانند خوش خیم یا بدخیم (سرطانی) باشند.

ارتباط پلی سایتمی ثانویه با سرطان عمدتاً از طریق تولید غیرطبیعی EPO توسط برخی از تومورها رخ می دهد. سرطان هایی که بیشتر با پلی سایتمی ثانویه مرتبط هستند عبارتند از :

• سرطان کلیه (کارسینومای سلول کلیوی) : سرطان کلیه شایع ترین نوع سرطان مرتبط با پلی سایتمی ثانویه است. سلول های سرطانی کلیه می توانند EPO تولید کنند یا باعث تحریک کلیه ها برای تولید بیش از حد EPO شوند.
• سرطان کبد (کارسینومای هپاتوسلولار) : سرطان کبد نیز می تواند در برخی موارد باعث پلی سایتمی ثانویه شود اگرچه شیوع آن کمتر از سرطان کلیه است.
• تومورهای آدرنال : تومورهای غده فوق کلیوی (آدرنال) که به صورت خوش خیم یا بدخیم می توانند رخ دهند در موارد نادر می توانند EPO تولید کنند و منجر به پلی سایتمی شوند.
• تومورهای مخچه (همانژیوبلاستوما) : این تومورهای نادر مغزی که معمولاً خوش خیم هستند می توانند EPO تولید کنند و باعث پلی سایتمی شوند.
• سایر تومورها : در موارد نادر برخی دیگر از انواع تومورها مانند لیومیومای رحم و کارسینومای ریه نیز می توانند با پلی سایتمی ثانویه مرتبط باشند.

مهم است توجه داشته باشید که پلی سایتمی ثانویه ناشی از سرطان معمولاً علائم و نشانه هایی علاوه بر افزایش هموگلوبین دارد که به نوع و محل سرطان بستگی دارد.

علائم و نشانه های پلی سایتمی و سرطان

علائم و نشانه های پلی سایتمی ثانویه ناشی از سرطان می تواند متنوع باشد و به عوامل مختلفی از جمله شدت پلی سایتمی نوع سرطان و محل آن بستگی دارد. برخی از علائم و نشانه های شایع پلی سایتمی عبارتند از :

• سردرد و سرگیجه : افزایش غلظت خون می تواند جریان خون به مغز را کاهش داده و باعث سردرد سرگیجه و سبکی سر شود.
• خستگی و ضعف : اگرچه افزایش گلبول های قرمز برای افزایش اکسیژن رسانی است اما پلی سایتمی می تواند باعث خستگی و ضعف شود.
• تنگی نفس : در برخی موارد افزایش غلظت خون می تواند باعث تنگی نفس شود به خصوص در هنگام فعالیت بدنی.
• خارش پوست : خارش پوست به خصوص بعد از حمام آب گرم یکی از علائم شایع پلی سایتمی ورا است اما می تواند در پلی سایتمی ثانویه نیز رخ دهد.
• قرمزی پوست : افزایش گلبول های قرمز می تواند باعث قرمزی پوست به خصوص در صورت دست ها و پاها شود.
• اختلالات بینایی : در موارد شدید پلی سایتمی ممکن است اختلالات بینایی مانند تاری دید یا دوبینی رخ دهد.
• درد قفسه سینه : در برخی موارد پلی سایتمی می تواند منجر به درد قفسه سینه شود.
• بزرگ شدن طحال : در پلی سایتمی ورا و گاهی اوقات در پلی سایتمی ثانویه طحال ممکن است بزرگ شود.

علاوه بر علائم پلی سایتمی فرد ممکن است علائم و نشانه های مربوط به سرطان زمینه ای را نیز تجربه کند. این علائم بسته به نوع و محل سرطان متفاوت هستند اما برخی از علائم عمومی سرطان عبارتند از :

• کاهش وزن غیر قابل توضیح : کاهش وزن ناگهانی و بدون دلیل مشخص.
• تب و لرز : تب بدون علت مشخص یا تب های طولانی مدت.
• درد : درد مداوم و غیر قابل توضیح در ناحیه خاصی از بدن.
• خستگی شدید و مداوم : خستگی که با استراحت بهبود نمی یابد.
• تغییرات در عادات روده یا مثانه : تغییرات ناگهانی در دفع مدفوع یا ادرار.
• تغییرات پوستی : ایجاد خال های جدید تغییر اندازه یا شکل خال های قبلی زخم های پوستی که بهبود نمی یابند.
• سرفه مداوم یا گرفتگی صدا : سرفه طولانی مدت یا گرفتگی صدا که بهبود نمی یابد.
• توده یا تورم : لمس توده یا تورم در هر قسمتی از بدن.

در صورت مشاهده هر یک از این علائم به ویژه در صورت همراهی با افزایش هموگلوبین مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق و تشخیص علت ضروری است.

روش های تشخیص پلی سایتمی و سرطان

تشخیص پلی سایتمی و بررسی ارتباط آن با سرطان شامل مراحل مختلفی است :

1. آزمایش خون کامل (CBC) : اولین قدم برای تشخیص پلی سایتمی انجام آزمایش خون کامل است. این آزمایش تعداد گلبول های قرمز هموگلوبین هماتوکریت (درصد حجم خون که توسط گلبول های قرمز اشغال شده است) و سایر سلول های خونی را اندازه گیری می کند. افزایش هموگلوبین و هماتوکریت بالاتر از حد طبیعی نشان دهنده پلی سایتمی است.
2. بررسی تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی : پزشک تاریخچه پزشکی فرد را بررسی کرده و معاینه فیزیکی کاملی انجام می دهد تا علائم و نشانه های پلی سایتمی و سرطان را ارزیابی کند.
3. اندازه گیری سطح اریتروپوئیتین (EPO) : اندازه گیری سطح EPO در خون می تواند به تشخیص نوع پلی سایتمی کمک کند. در پلی سایتمی ورا سطح EPO معمولاً پایین یا طبیعی است در حالی که در پلی سایتمی ثانویه ناشی از سرطان سطح EPO ممکن است بالا باشد.
4. آزمایش مغز استخوان : در برخی موارد ممکن است آزمایش مغز استخوان (بیوپسی مغز استخوان) برای تشخیص پلی سایتمی ورا و رد سایر اختلالات خونی انجام شود.
5. تصویربرداری : برای بررسی وجود تومورهایی که می توانند باعث پلی سایتمی ثانویه شوند ممکن است از روش های تصویربرداری مختلفی استفاده شود از جمله :
• سونوگرافی : برای بررسی کلیه ها و کبد.
• سی تی اسکن (CT scan) : برای تصویربرداری دقیق تر از کلیه ها کبد غدد آدرنال و سایر اندام های داخلی.
• ام آرآی (MRI) : برای تصویربرداری دقیق تر از بافت های نرم و تشخیص تومورهای مغزی یا سایر تومورها.
6. آزمایش های تخصصی سرطان : در صورت شک به سرطان ممکن است آزمایش های تخصصی تری مانند بیوپسی تومور (در صورت وجود تومور قابل شناسایی) آزمایش های نشانگر توموری و آزمایش های ژنتیکی برای تعیین نوع و ویژگی های سرطان انجام شود.

تشخیص دقیق علت پلی سایتمی و رد یا تأیید وجود سرطان بسیار مهم است زیرا رویکرد درمانی بسته به علت زمینه ای متفاوت خواهد بود.

روش های درمانی پلی سایتمی و سرطان

درمان پلی سایتمی و سرطان بستگی به نوع پلی سایتمی علت زمینه ای آن و نوع سرطان (در صورت وجود) دارد.

درمان پلی سایتمی :

• فلبوتومی (خون گیری) : فلبوتومی روش اصلی درمان پلی سایتمی است که در آن مقدار مشخصی خون از بیمار گرفته می شود تا حجم خون و سطح هموگلوبین کاهش یابد. فلبوتومی به طور منظم تا زمانی که هموگلوبین به سطح طبیعی برسد انجام می شود.
• آسپرین با دوز پایین : آسپرین با دوز پایین ممکن است برای کاهش خطر لخته شدن خون در بیماران مبتلا به پلی سایتمی تجویز شود.
• داروهای کاهش دهنده تولید گلبول قرمز : در برخی موارد به ویژه در پلی سایتمی ورا یا در مواردی که فلبوتومی به تنهایی کافی نیست ممکن است داروهایی مانند هیدروکسی اوره یا اینترفرون آلفا برای کاهش تولید گلبول های قرمز تجویز شوند.

درمان سرطان :

در صورتی که پلی سایتمی ثانویه ناشی از سرطان باشد درمان اصلی معطوف به درمان سرطان زمینه ای خواهد بود. روش های درمانی سرطان بسته به نوع مرحله و ویژگی های سرطان متفاوت است و می تواند شامل موارد زیر باشد :

• جراحی : برداشتن تومور از طریق جراحی می تواند در برخی از انواع سرطان ها به ویژه سرطان های موضعی مؤثر باشد.
• پرتودرمانی : استفاده از اشعه ایکس یا سایر پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی یا کوچک کردن تومور.
• شیمی درمانی : استفاده از داروهای شیمیایی برای از بین بردن سلول های سرطانی در سراسر بدن.
• درمان هدفمند : استفاده از داروهایی که به طور خاص مولکول ها یا مسیرهای خاصی را در سلول های سرطانی هدف قرار می دهند.
• ایمونوتراپی : تحریک سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سلول های سرطانی.

با درمان موفقیت آمیز سرطان زمینه ای تولید EPO غیرطبیعی کاهش یافته و پلی سایتمی ثانویه بهبود می یابد. در برخی موارد حتی پس از درمان سرطان ممکن است نیاز به ادامه درمان پلی سایتمی (مانند فلبوتومی) برای کنترل سطح هموگلوبین وجود داشته باشد.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی (در صورت امکان)

در کنار درمان های پزشکی برخی راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی می توانند به مدیریت پلی سایتمی و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند :

• هیدراته ماندن : نوشیدن مقدار کافی آب (۸-۱۰ لیوان در روز) به رقیق شدن خون و کاهش غلظت آن کمک می کند.
• اجتناب از کم آبی بدن : در شرایطی که خطر کم آبی بدن افزایش می یابد (مانند ورزش شدید هوای گرم اسهال یا استفراغ) مصرف مایعات را افزایش دهید.
• اجتناب از مصرف مکمل های آهن : مگر اینکه پزشک توصیه کند از مصرف مکمل های آهن خودداری کنید زیرا آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است و مصرف بیش از حد آن می تواند پلی سایتمی را تشدید کند.
• اجتناب از سیگار کشیدن : سیگار کشیدن می تواند اکسیژن رسانی به بافت ها را کاهش داده و تولید EPO را افزایش دهد که می تواند پلی سایتمی را بدتر کند.
• فعالیت بدنی منظم : ورزش منظم و متعادل می تواند به بهبود گردش خون و سلامت عمومی کمک کند اما از ورزش های شدید که ممکن است باعث کم آبی بدن شوند اجتناب کنید.
• کنترل شرایط زمینه ای : اگر پلی سایتمی ثانویه ناشی از یک بیماری زمینه ای دیگر (مانند بیماری مزمن ریوی) باشد مدیریت و کنترل آن بیماری می تواند به بهبود پلی سایتمی کمک کند.

توصیه های سبک زندگی و خانگی نباید جایگزین درمان های پزشکی تجویز شده توسط پزشک شوند بلکه باید به عنوان مکمل درمان و تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار گیرند.

روش های پیشگیری و اقدامات لازم

پیشگیری کامل از پلی سایتمی ثانویه ناشی از سرطان همیشه امکان پذیر نیست زیرا عوامل خطر زیادی برای سرطان وجود دارند که قابل کنترل نیستند. با این حال برخی اقدامات می توانند به کاهش خطر ابتلا به سرطان و در نتیجه کاهش احتمال پلی سایتمی ثانویه مرتبط با آن کمک کنند :

• سبک زندگی سالم : پیروی از یک سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی متعادل و غنی از میوه ها و سبزیجات حفظ وزن سالم ورزش منظم اجتناب از سیگار کشیدن و مصرف الکل به میزان کم یا عدم مصرف آن می تواند خطر ابتلا به بسیاری از انواع سرطان ها را کاهش دهد.
• غربالگری سرطان : انجام غربالگری های توصیه شده برای سرطان های رایج (مانند سرطان پستان سرطان روده بزرگ سرطان پروستات و سرطان ریه) می تواند به تشخیص زودهنگام سرطان و درمان مؤثرتر آن کمک کند.
• اجتناب از عوامل خطر سرطان : تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض عوامل خطر سرطان مانند مواد شیمیایی سرطان زا تشعشعات مضر و عفونت های ویروسی مرتبط با سرطان (مانند ویروس پاپیلومای انسانی – HPV و هپاتیت B و C) اجتناب کنید.
• مراجعه منظم به پزشک : انجام معاینات پزشکی منظم و پیگیری هرگونه تغییر غیرطبیعی در سلامتی با پزشک می تواند به تشخیص زودهنگام مشکلات پزشکی از جمله پلی سایتمی و سرطان کمک کند.

در صورت داشتن سابقه خانوادگی سرطان عوامل خطر خاص سرطان یا تجربه علائم غیرطبیعی مشورت با پزشک برای ارزیابی خطر و انجام اقدامات پیشگیرانه مناسب ضروری است.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

در حالی که هموگلوبین بالا (پلی سایتمی) به طور مستقیم و در اکثر موارد نشانه سرطان نیست اما در برخی شرایط خاص به ویژه پلی سایتمی ثانویه می تواند با برخی از انواع سرطان ها مرتبط باشد. سرطان های کلیه کبد غدد آدرنال و برخی تومورهای نادر دیگر می توانند با تولید غیرطبیعی هورمون اریتروپوئیتین (EPO) باعث افزایش تولید گلبول های قرمز و پلی سایتمی شوند.

تشخیص دقیق علت پلی سایتمی از اهمیت بالایی برخوردار است. آزمایش خون اندازه گیری سطح EPO تصویربرداری و در صورت لزوم آزمایش مغز استخوان و آزمایش های تخصصی سرطان ابزارهای مهمی برای تشخیص و تعیین علت زمینه ای پلی سایتمی هستند.

درمان پلی سایتمی و سرطان بستگی به نوع پلی سایتمی و نوع سرطان دارد. فلبوتومی داروها و درمان های سرطان (جراحی پرتودرمانی شیمی درمانی و غیره) روش های اصلی درمانی هستند. راهکارهای سبک زندگی سالم و اقدامات پیشگیرانه می توانند به مدیریت پلی سایتمی و کاهش خطر ابتلا به سرطان کمک کنند.

مهم ترین نکته این است که افزایش هموگلوبین باید توسط پزشک بررسی شود. اگرچه در بسیاری از موارد علت پلی سایتمی غیرسرطانی است اما رد احتمال وجود سرطان و تشخیص دقیق علت زمینه ای برای ارائه درمان مناسب و جلوگیری از عوارض احتمالی ضروری است.

پرسش و پاسخ های متداول

۱. آیا هموگلوبین بالا همیشه نشانه سرطان است؟

خیر هموگلوبین بالا همیشه نشانه سرطان نیست. در واقع در اکثر موارد پلی سایتمی (هموگلوبین بالا) ناشی از عوامل غیرسرطانی مانند زندگی در ارتفاعات بالا سیگار کشیدن بیماری های مزمن ریوی آپنه خواب یا مصرف استروئیدهای آنابولیک است. پلی سایتمی ورا یک اختلال خونی نادر خود نوعی سرطان خون است. پلی سایتمی ثانویه ناشی از سرطان تنها در موارد خاصی رخ می دهد و معمولاً سرطان های خاصی مانند سرطان کلیه و کبد با آن مرتبط هستند.

۲. چه نوع سرطان هایی بیشتر با هموگلوبین بالا مرتبط هستند؟

سرطان هایی که بیشتر با هموگلوبین بالا (پلی سایتمی ثانویه) مرتبط هستند عبارتند از : سرطان کلیه (کارسینومای سلول کلیوی) سرطان کبد (کارسینومای هپاتوسلولار) تومورهای غده فوق کلیوی (آدرنال) و تومورهای مخچه (همانژیوبلاستوما). در موارد نادر برخی دیگر از انواع تومورها نیز ممکن است باعث پلی سایتمی ثانویه شوند.

۳. اگر هموگلوبین خون من بالا باشد چه کاری باید انجام دهم؟

اگر آزمایش خون شما نشان داد که هموگلوبین خون شما بالاتر از حد طبیعی است باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک تاریخچه پزشکی شما را بررسی کرده معاینه فیزیکی انجام داده و آزمایش های بیشتری را برای تعیین علت پلی سایتمی و رد یا تأیید وجود سرطان تجویز می کند. پیگیری و درمان تحت نظر پزشک برای مدیریت پلی سایتمی و درمان هرگونه بیماری زمینه ای ضروری است.

تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه اطلاع رسانی عمومی دارد و نباید به عنوان جایگزین نظر تشخیص یا درمان پزشکی حرفه ای در نظر گرفته شود. در صورت داشتن هرگونه نگرانی در مورد سلامتی خود به ویژه اگر هموگلوبین خون شما بالا است لطفاً برای ارزیابی دقیق و دریافت راهنمایی های درمانی مناسب به پزشک متخصص مراجعه کنید. تشخیص و درمان زودهنگام می تواند نقش مهمی در بهبود نتایج درمانی داشته باشد.