ماده 698 قانون مجازات اسلامی نشر اکاذیب

ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی نشر اکاذیب رو جرم انگاری کرده و می گه هر کسی با نیت آسیب رسوندن به بقیه یا بهم ریختن افکار عمومی، دروغ هایی رو منتشر کنه یا کارای خلاف حقیقت رو به کسی نسبت بده، مجرمه و مجازات داره، حتی اگه ضرر مادی یا معنوی هم به کسی نرسه.

سلام رفقا! توی دنیای پر سرعت امروز که اطلاعات مثل آب خوردن دست به دست میشه، شاید کمتر کسی به این فکر می کنه که انتشار یه خبر دروغ یا یه حرف بی اساس، چقدر می تونه دردسرساز باشه. از یه شایعه کوچیک توی گروه های خانوادگی تلگرام بگیرید تا یه خبرسازی بزرگ توی شبکه های اجتماعی، هر کدومش ممکنه زندگی یکی رو زیر و رو کنه. اینجا دیگه بحث فقط اخلاقی نیست، پای قانون وسطه! یکی از مهم ترین موادی که به اینجور تخلفات می پردازه، ماده 698 قانون مجازات اسلامی ماست که به نشر اکاذیب معروفه.

خیلی وقت ها ممکنه خودمون یا اطرافیانمون قربانی دروغ پردازی ها بشیم یا خدای نکرده، ناخواسته حرفی رو جایی بزنیم که بعداً برامون گرون تموم بشه. این ماده دقیقاً برای همین مواقع پیش بینی شده. اینجا می خوایم حسابی پرونده این ماده رو باز کنیم و ببینیم دقیقاً چی میگه، چطوری عمل می کنه، چه مجازات هایی داره و اصلاً فرقش با بقیه جرم ها چیه. پس اگه می خواید حسابی سر از کار نشر اکاذیب دربیارید و از حقوق خودتون و بقیه باخبر بشید، با ما همراه باشید.

ماده 698 قانون مجازات اسلامی چی میگه؟ (متن کامل و تحلیلش)

خب، بریم سراغ اصل مطلب، یعنی خود ماده 698 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات). این ماده دقیقاً مشخص کرده که چه کارهایی جرمه و چه مجازاتی داره. البته لازمه بگم که این ماده توی سال 1399 یه سری اصلاحات هم داشته که مجازات حبسش رو تغییر داده. پس بیایید اول متن کامل و اصلاح شده اش رو با هم بخونیم و بعد ریز به ریز تحلیلش کنیم:

ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) (اصلاحی 1399/02/23): هر کس به قصد اِضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به و سیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه او راق چاپی یا خطی با امضاء یا بدو ن امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر و ارد شود یا نه علاو ه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (74) ضَربه محکوم شود.

حالا بیایید ببینیم هر قسمت از این ماده مهم دقیقاً چی می خواد بگه:

• قصد اِضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی: ببینید، این قسمت خیلی مهمه! یعنی طرفی که داره دروغ می گه یا حرف بی اساس می زنه، باید نیتش این باشه که به کسی آسیب بزنه (اضرار) یا مردم رو بترسونه و افکارشون رو بهم بریزه (تشویش اذهان عمومی) یا حتی مقامات رو دچار اشتباه یا نگرانی کنه. اگه این قصد نباشه، مثلاً از روی شوخی یا اشتباه بدون نیت بد باشه، ممکنه جرم نشر اکاذیب محقق نشه.
• به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء: اینجا قانون گذار راه و روش انتشار اکاذیب رو مشخص کرده. نکته مهمش اینه که باید «مکتوب» باشه. یعنی با نوشتن یه نامه، یه گزارش، پخش کردن کاغذهای چاپ شده یا حتی دست نویس، چه امضا داشته باشه چه نداشته باشه. بحث اینکه آیا اکاذیب شفاهی هم شامل این ماده میشه یا نه، همیشه محل بحث بوده. اما فعلاً طبق این ماده، تاکید روی مکتوب بودنه. البته در فضای مجازی داستان فرق می کنه که جلوتر بهش می رسیم.
• اکاذیبی را اظهار نماید: یعنی یه سری دروغ و حرف های خلاف واقع رو بگه یا منتشر کنه. مثلاً بگه فلانی ورشکست شده، در حالی که نه تنها ورشکست نشده، بلکه وضع مالیش هم خوبه.
• یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد: این قسمت می گه علاوه بر اظهار اکاذیب کلی، اگه یه عمل خلاف حقیقت رو مستقیماً (رأساً) یا به نقل از کس دیگه (به عنوان نقل قول) به یه فرد (حقیقی) یا یه شرکت یا سازمان (حقوقی) یا حتی مسئولین (مقامات رسمی) نسبت بدی، باز هم جرمه. مثلاً بگی فلانی دزدی کرده، در حالی که این اتفاق نیفتاده. حتی اگه به صورت غیرمستقیم و کنایه آمیز (تلویحاً) هم این کار رو بکنی، بازم مجرم شناخته میشی.
• اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر و ارد شود یا نه: این جمله یه نکته خیلی مهم حقوقی رو نشون می ده. نشر اکاذیب یک جرم مطلق هست. یعنی همین که کارای بالا انجام بشه و قصد و نیت مجرمانه هم وجود داشته باشه، جرم محقق شده و دیگه لازم نیست حتماً ضرری هم به کسی وارد شده باشه. مثلاً اگه شایعه ورشکستگی کسی رو منتشر کنی، حتی اگه بهش ضرر مالی وارد نشه، باز هم جرم نشر اکاذیب انجام شده.
• علاو ه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (74) ضَربه محکوم شود: و در آخر، مجازات این جرم رو می گه. قبلاً مجازات حبسش از دو ماه تا دو سال بود که با اصلاحیه سال 1399، به یک ماه تا یک سال کاهش پیدا کرده. علاوه بر حبس یا شلاق، دادگاه می تونه حکم به اعاده حیثیت (برگردوندن آبرو و اعتبار از دست رفته) هم بده که مثلاً شامل انتشار حکم توی روزنامه با هزینه خود محکوم میشه.

جرم نشر اکاذیب از پایه تا انتها: تعریف و ارکانش

حالا که متن ماده رو خوندیم، بریم ببینیم اصلاً جرم نشر اکاذیب چیست؟ و چه اجزایی داره که باعث میشه یه کار به عنوان این جرم شناخته بشه. نشر اکاذیب، به زبان ساده، یعنی پخش کردن حرفای دروغ و خبرای بی اساس با یه نیت بد. این نیت بد می تونه آسیب زدن به کسی، یا به هم ریختن آرامش و افکار عمومی یا حتی مقامات رسمی باشه.

تعریف لغوی و حقوقی نشر اکاذیب

کلمه نشر یعنی پخش کردن و منتشر کردن. اکاذیب هم که جمع کذب هست، یعنی دروغ ها و حرف های خلاف واقعیت. پس نشر اکاذیب یعنی پخش کردن دروغ ها. یه نکته ظریف اینجا هست که بعضی ها بین نشر و اشاعه تفاوت قائل میشن. نشر بیشتر به معنی منتشر کردن یه چیز مکتوب یا قابل مشاهده است، ولی اشاعه ممکنه شامل پخش حرف های شفاهی هم بشه. اما توی ماده 698، بیشتر روی نشر به معنی مکتوب تاکید شده، هرچند که در عرف جامعه و به خصوص فضای مجازی، معمولاً این دو واژه رو به جای هم استفاده می کنیم.

مثلاً اگه کسی بگه که فلانی تابعیت دوگانه داره در حالی که اینطور نیست، یا شایعه ورشکستگی یه شرکت رو پخش کنه، اینا مصادیقی از نشر اکاذیب هستن. جالبه بدونید که لازم نیست حرفی که زده میشه، خودش یه جرم دیگه باشه. یعنی ورشکستگی جرم نیست، اما پخش کردن شایعه دروغینش، جرم نشر اکاذیب هست.

ارکان سه گانه جرم نشر اکاذیب

مثل هر جرم دیگه ای، نشر اکاذیب هم برای اینکه جرم محسوب بشه، باید سه تا رکن اصلی رو داشته باشه:

رکن قانونی: قانونی که میگه این کار جرمه!

رکن قانونی یعنی اینکه یه قانون مشخص وجود داشته باشه که بگه فلان کار جرمه و مجازات داره. برای نشر اکاذیب، این رکن رو ماده 698 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) تامین می کنه. علاوه بر این، برای فضای مجازی، ماده 18 قانون جرایم رایانه ای هم وجود داره که کار نشر اکاذیب رو توی محیط دیجیتال جرم انگاری کرده. پس ما دو تا پشتوانه قانونی اصلی برای این جرم داریم.

رکن مادی: کاری که انجام شده!

رکن مادی یعنی اون عملی که به صورت فیزیکی یا آشکار انجام میشه و خلاف قانون هست. توی نشر اکاذیب، رکن مادی خودش چند تا بخش داره:

• فعل مجرمانه: این می تونه اظهار اکاذیب باشه (یعنی خودت یه دروغی رو بگی) یا نسبت دادن اعمال خلاف حقیقت (یعنی بگی فلانی فلان کار دروغ رو کرده). مثلاً انتشار یه گزارش دروغ یا یه شکوائیه با اطلاعات غلط.
• قید کتبی بودن: طبق متن ماده 698، این فعل مجرمانه باید از طریق نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء انجام بشه. یعنی چی؟ یعنی قانون گذار تاکید کرده که باید حتماً به صورت مکتوب باشه. پس اگه یه نفر فقط به صورت شفاهی یه دروغی رو پخش کنه، طبق این ماده نمیشه پیگیریش کرد. البته این موضوع توی دادگاه ها بحث های زیادی رو به وجود آورده، چون توی دنیای امروز، حرفای شفاهی هم به راحتی پخش میشن و آسیب زا هستن. اما فعلاً تفسیر غالب اینه که ماده 698، اکاذیب شفاهی رو پوشش نمیده. اینجا باید حواس مون باشه که این یک ایراد قانونی نیست و قانونگذار با هدف خاصی این قید رو گذاشته، ولی با گسترش وسایل ارتباطی، نیاز به بازنگری بیشتر احساس میشه. البته توی فضای مجازی، قضیه فرق می کنه که اون رو هم جلوتر توضیح میدیم.
• علنی شدن و انتشار: برای اینکه جرم نشر اکاذیب محقق بشه، لازمه که اون اکاذیب، علنی بشه و به اطلاع حداقل یک نفر دیگه برسه. یعنی اگه شما یه نامه پر از دروغ بنویسید و بعد پارش کنید یا فقط برای خودتون نگه دارید، جرم نشر اکاذیب انجام نشده، چون منتشر نشده و کسی ازش باخبر نشده.
• وسایل ارتکاب: این وسایل همونایی هستن که توی ماده ذکر شده: نامه، شکوائیه، گزارش، اوراق چاپی یا خطی. این ها همون بسترهایی هستن که دروغ از طریقشون پخش میشه.

رکن معنوی (سوءنیت): نیت بدی که توی سر مجرمه!

رکن معنوی یعنی اون قصد و نیتی که پشت انجام یه کار غیرقانونی وجود داره. توی نشر اکاذیب، رکن معنوی دو بخش داره:

• قصد عام: یعنی کسی که داره این کار رو می کنه، باید بدونه که حرفاش دروغه و عمداً هم داره اونا رو منتشر می کنه. اگه ندونه که دروغه یا از روی اشتباهی محض این کار رو کرده باشه، این قصد عام وجود نداره و جرم محقق نمیشه.
• قصد خاص: این قسمت همون نیت اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی هست که اول ماده دیدیم. یعنی هدفش این باشه که به کسی ضرر بزنه یا نظم جامعه رو بهم بریزه.

یه نکته مهمی که اینجا باید بهش اشاره کنیم اینه که نشر اکاذیب یک جرم مطلق هست. یعنی همین که قصد اضرار یا تشویش وجود داشته باشه و اکاذیب هم منتشر بشه، جرم محقق میشه و دیگه لازم نیست حتماً اون ضرر یا تشویش واقعاً اتفاق بیفته. یعنی نتیجه جرم (ورود ضرر یا تشویش) جزو ارکان جرم نیست، بلکه قصد رسیدن به اون نتیجه، مهمه. مثلاً شما یه شایعه دروغ رو پخش می کنی تا به آبروی فلانی لطمه بزنی، حتی اگه آبروش لطمه نبینه، چون تو قصدش رو داشتی و عمل رو انجام دادی، باز هم مجرم شناخته میشی.

شرایطی که نشر اکاذیب رو جرم میکنه: فراتر از ارکان!

علاوه بر اون سه تا رکن اصلی که گفتیم، یه سری شرایط دیگه هم هستن که باید باشن تا نشر اکاذیب به درستی جرم شناخته بشه. اینا نکاتی هستن که بیشتر جنبه تحلیلی دارن:

اول از همه، حرفا باید کذب باشن: شاید خنده دار به نظر بیاد، ولی مهم ترین شرط اینه که اون چیزی که منتشر شده، واقعاً دروغ باشه! اگه حرفی که زده شده، عین واقعیت باشه، حتی اگه به کسی ضرر بزنه یا باعث تشویش بشه، دیگه جرم نشر اکاذیب نیست. مثلاً اگه واقعاً یه شرکت ورشکست شده باشه و شما این خبر رو منتشر کنید، چون دروغ نیست، نشر اکاذیب حساب نمیشه. بار اثبات این کذب بودن هم معمولاً روی دوش کسیه که شکایت کرده. یعنی شاکی باید ثابت کنه که حرفای طرف مقابل دروغ بوده.

دوم، پتانسیل آسیب یا تشویش: دروغ ها باید این قابلیت رو داشته باشن که بتونن به کسی ضرر بزنن یا افکار عمومی رو بهم بریزن. یعنی یه دروغی که هیچ اهمیتی نداره و هیچ کس هم باورش نمی کنه یا نمی تونه آسیبی بزنه، ممکنه مشمول این ماده نشه. مثلاً اگه کسی بگه که من دیروز یه گربه سبز دیدم، این حرف دروغه، ولی چون پتانسیل آسیب یا تشویش جدی نداره، معمولاً پیگیری قانونی نمیشه.

سوم، نیازی به وقوع ضرر نیست: این رو قبلاً هم گفتم و باز هم تاکید می کنم. همین که شما قصد آسیب زدن داشته باشید و دروغ رو منتشر کنید، جرم اتفاق افتاده. مهم نیست که ضرر مادی یا معنوی واقعاً وارد بشه یا نه. این نشون میده که قانون چقدر به نیت و عمل فرد توجه داره.

چهارم، با یه دروغ هم کار تمومه: شاید فکر کنید چون قانون گذار از کلمه اکاذیب استفاده کرده که جمع هست، پس باید چند تا دروغ منتشر بشه تا جرم محقق بشه. اما نه! طبق رویه قضایی و تفاسیر حقوقی، حتی اگه یک فقره دروغ و خلاف واقعیت هم منتشر بشه، همین برای تحقق جرم کافیه. پس با یه دروغ کوچک هم میشه مرتکب این جرم شد.

مجازات جرم نشر اکاذیب: چی در انتظار متخلفه؟

حالا رسیدیم به قسمت مجازات! هر کسی که مرتکب جرم نشر اکاذیب بشه، باید منتظر عواقب قانونی کارش هم باشه. مجازات این جرم همونطور که توی متن ماده 698 دیدیم، ترکیبی از حبس و شلاق هست. البته یه سری اتفاقات مهم افتاده که مجازات حبس رو تغییر داده.

مجازات اصلی (حبس و شلاق): قبل و بعد از اصلاحات

قبل از اصلاحیه سال 1399، مجازات حبس برای نشر اکاذیب از دو ماه تا دو سال بود. اما بعد از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری توی اردیبهشت ماه 1399، این مجازات کم شد و در حال حاضر، مرتکب به حبس از یک ماه تا یک سال محکوم میشه. مجازات شلاق هم که تا 74 ضربه هست، سر جاش باقی مونده. دادگاه با توجه به شرایط پرونده، شخصیت مجرم و میزان آسیب وارده، تصمیم می گیره که حبس، شلاق یا هر دو رو برای متهم در نظر بگیره.

مجازات تکمیلی (اعاده حیثیت): آبرو برباد رفته

علاوه بر حبس و شلاق، قانون گذار یه مجازات دیگه هم به اسم اعاده حیثیت پیش بینی کرده. اعاده حیثیت یعنی برگردوندن آبرو و اعتبار از دست رفته کسی که قربانی نشر اکاذیب شده. اگه دروغ های منتشر شده باعث بشه آبروی طرف بره یا اعتبارش کم بشه، دادگاه می تونه علاوه بر مجازات اصلی، حکم به اعاده حیثیت هم بده. این اعاده حیثیت می تونه با دستوراتی مثل انتشار حکم محکومیت مجرم توی روزنامه های پرتیراژ، با هزینه خود محکوم، انجام بشه. اینطوری، جلوی آسیب های بیشتر به حیثیت افراد گرفته میشه و یه جوری آبروی رفته برمی گرده.

قابل گذشت بودن جرم: بخشش شاکی چقدر مهمه؟

یه نکته خیلی مهم درباره جرم نشر اکاذیب اینه که این جرم قابل گذشت هست. یعنی چی؟ یعنی اگه کسی که از نشر اکاذیب آسیب دیده (شاکی خصوصی)، از شکایتش بگذره و متهم رو ببخشه، تعقیب کیفری و رسیدگی به پرونده متوقف میشه، حتی اگه طرف مجرم باشه و جرمش ثابت شده باشه. این گذشت می تونه توی هر مرحله ای از پرونده، از همون اول تحقیقات تا حتی زمان اجرای حکم، اتفاق بیفته و باعث میشه که پرونده مختومه اعلام بشه. این موضوع توی ماده 104 قانون مجازات اسلامی اومده و نشون میده که رضایت شاکی چقدر توی این جرم اهمیت داره.

نشر اکاذیب توی دنیای مجازی: ماده 18 قانون جرایم رایانه ای

خب، همونطور که قبل تر هم اشاره کردم، دنیای واقعی و دنیای مجازی توی بعضی از جرم ها با هم فرق دارن. نشر اکاذیب هم از این قاعده مستثنی نیست. چون ماده 698 روی مکتوب بودن توی فضای فیزیکی تاکید داشت، قانون گذار احساس کرد که برای فضای آنلاین هم باید یه قانون جداگانه داشته باشیم. اینجا ماده 18 قانون جرایم رایانه ای وارد عمل میشه و نشر اکاذیب توی فضای مجازی رو پوشش میده. بیایید اول متنش رو ببینیم:

ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه ای: هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یادشده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

اگه خوب دقت کنید، خیلی شبیه ماده 698 هست، ولی چند تا تفاوت مهم داره:

• به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی: اینجا دیگه بحث نامه و اوراق چاپی نیست. هر چیزی که از طریق اینترنت، گوشی، کامپیوتر یا سیستم های مخابراتی دیگه منتشر بشه، شامل این ماده میشه. مثلاً یه پست توی اینستاگرام، یه توییت، یه پیام توی تلگرام یا واتس اپ، یه ایمیل، یا حتی یه پیامک (SMS).
• تفاوت ها و تشدید مجازات: مجازات حبس توی ماده 18 قانون جرایم رایانه ای از 91 روز تا 2 سال هست. این یعنی حداقل حبسش بیشتر از ماده 698 (بعد از اصلاحات) و حداکثرش هم با قبل از اصلاحات ماده 698 برابری می کنه. علاوه بر این، جزای نقدی هم از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال در نظر گرفته شده که می تونه همراه با حبس یا به تنهایی اجرا بشه. پس می بینید که قانون برای نشر اکاذیب توی فضای مجازی، مجازات های سخت گیرانه تری رو پیش بینی کرده، چون سرعت انتشار و دامنه آسیب توی این فضا خیلی بیشتره.

مصادیق رایانه ای نشر اکاذیب

همونطور که گفتم، هرچیزی که توی فضای آنلاین منتشر بشه: شبکه های اجتماعی مثل تلگرام، اینستاگرام، توییتر، وب سایت ها، وبلاگ ها، ایمیل، پیامک و کلاً هر پلتفرم یا سامانه ای که از طریق رایانه یا مخابرات کار می کنه، می تونه بستر انجام این جرم باشه.

موارد خاص تشدید مجازات

یه جاهایی هم هست که مجازات نشر اکاذیب توی فضای مجازی، شدیدتر هم میشه:

• کارکنان دولتی: اگه کسی که این جرم رو مرتکب شده، کارمند دولت یا وابسته به دولت باشه و از طریق شغلش این کار رو کرده باشه.
• سازمان یافته یا گسترده: اگه نشر اکاذیب به صورت گروهی، سازمان یافته و در سطح خیلی وسیع انجام بشه، مجازاتش تشدید میشه. مثلاً اگه یه گروه سایبری با هدف خاصی اقدام به انتشار گسترده دروغ کنه. توی این موارد، مجازات می تونه به حبس از 16 ماه و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی بیشتر از 26 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات برسه.

فرق نشر اکاذیب با بقیه جرایم مشابه چیه؟

توی حقوق کیفری، یه سری جرم ها هستن که خیلی شبیه هم به نظر میان و ممکنه با هم اشتباه بشن. نشر اکاذیب هم با چند تا جرم دیگه مثل افترا، توهین و افشای اسرار، نقاط مشترکی داره اما تفاوت های اساسی ای هم بینشون هست که دونستن این تفاوت ها برای پیگیری قانونی یا دفاع از خودتون خیلی مهمه. بیایید این تفاوت ها رو با هم بررسی کنیم.

تفاوت با افترا: نسبت دادن عمل مجرمانه، نه فقط دروغ

اول از همه بریم سراغ افترا که شاید از همه بیشتر با نشر اکاذیب قاطی بشه. تفاوت اصلی و مهم بین افترا و نشر اکاذیب اینه که:

افترا: توی افترا، شما به یه نفر مستقیماً و علناً، یه عمل مجرمانه رو نسبت میدید، در حالی که اون عمل رو انجام نداده و شما هم نتونید ثابت کنید که انجام داده. مثلاً بگید فلانی دزده یا فلانی اختلاس کرده. اینجا حتماً باید عمل نسبت داده شده، خودش جرم باشه (مثل دزدی، کلاهبرداری، اختلاس و…).

نشر اکاذیب: توی نشر اکاذیب، شما ممکنه یه دروغ رو منتشر کنید که اون دروغ لزوماً یه عمل مجرمانه نباشه. مثلاً بگید فلانی ورشکست شده یا فلانی مهاجرت کرده که این ها خودشون جرم نیستن. تفاوت دیگه هم اینه که در نشر اکاذیب، لازم نیست حتماً به شخص خاصی نسبت داده بشه، ممکنه یه خبر دروغ کلی منتشر بشه. اما در افترا، نسبت دادن عمل مجرمانه به یه شخص مشخص شرطه.

پس، اگه یه نفر بگه فلانی قاچاقچیه و نتونه ثابت کنه، این افتراست. ولی اگه بگه فلانی جنس بنجل می فروشه و این حرف دروغ باشه و قصد آسیب هم داشته باشه، این نشر اکاذیب محسوب میشه (البته اگه اون شرایط مادی و معنوی هم محقق بشه).

تفاوت با توهین و فحاشی: کذب بودن در مقابل توهین آمیز بودن

توهین و فحاشی هم گاهی با نشر اکاذیب اشتباه گرفته میشن، اما باز هم تفاوت های مهمی دارن:

توهین و فحاشی: هدف اصلی اینجا، تحقیر و خوار کردن شخص مقابل با استفاده از کلمات یا حرکات توهین آمیزه. توی توهین و فحاشی، لازم نیست حرفی که زده میشه، حتماً دروغ باشه. ممکنه حرفی که زده میشه، حقیقت هم داشته باشه، اما چون جنبه تحقیرآمیز داره، جرم توهین محقق میشه. مثلاً اگه کسی به شما بگه بی سواد و شما واقعاً تحصیلات بالایی نداشته باشید، باز هم چون نیتش توهین و تحقیر بوده، جرم توهین ممکنه محقق بشه (بسته به عرف و تشخیص قاضی).

نشر اکاذیب: در نشر اکاذیب، شرط اصلی اینه که حرف یا مطلبی که منتشر میشه، حتماً کذب و خلاف واقعیت باشه. بدون این شرط، جرم نشر اکاذیب محقق نمیشه. نیت هم، اضرار یا تشویش اذهان هست، نه صرفاً تحقیر. البته ممکنه یک دروغ، هم جنبه توهین داشته باشه و هم نشر اکاذیب باشه، که در این صورت با تعدد جرم مواجه میشیم.

تفاوت با افشای اسرار: حقیقت داشتن اطلاعات

افشای اسرار هم یه جرم دیگه است که شاید فکر کنید شبیه نشر اکاذیب باشه، اما دقیقاً برعکسشه:

افشای اسرار: توی این جرم، کسی اطلاعاتی رو منتشر می کنه که حقیقت دارن و جزو اسرار شخصی، شغلی یا دولتی هستن و نباید فاش بشن. هدف اینجا، افشای حقیقت هایی هست که محرمانه تلقی میشن و نباید منتشر بشن. مثلاً یه پزشک اطلاعات بیماری یه بیمار رو فاش کنه، یا یه کارمند بانک اطلاعات مشتری رو لو بده.

نشر اکاذیب: همونطور که بارها تاکید کردیم، شرط اصلی در نشر اکاذیب، کذب و خلاف واقعیت بودن اطلاعاته. اگه اطلاعاتی که منتشر میشه، درست و واقعی باشن، حتی اگه محرمانه هم باشن، دیگه نشر اکاذیب نیست، بلکه ممکنه افشای اسرار یا جرایم دیگه باشه.

خلاصه کلام، هر کدوم از این جرم ها تعریف و ارکان خاص خودشون رو دارن و اگه درگیر پرونده ای شبیه اینا شدید، حتماً قبل از هر کاری با یه وکیل متخصص مشورت کنید تا بتونید بهترین تصمیم رو بگیرید.

اگه قربانی نشر اکاذیب شدیم: قدم به قدم تا شکایت و پیگیری

اگه خدای نکرده، خودتون یا کسی از نزدیکانتون قربانی نشر اکاذیب شدید، مهم اینه که بدونید چطور باید پیگیری کنید و حق تون رو بگیرید. این مراحل، یه راهنمای کلی هستن:

کجا شکایت کنیم؟ مرجع صالح جهت شکایت نشر اکاذیب کجاست؟

اولین قدم، دونستن اینه که برای شکایت از جرم نشر اکاذیب باید به کدوم نهاد مراجعه کنیم. مرجع صالح برای رسیدگی به این جرم:

• برای نشر اکاذیب سنتی (یعنی کاغذی یا مکتوب غیررایانه ای)، باید به دادسرای عمومی و انقلاب مراجعه کنید. دادسرایی که صالح به رسیدگیه، معمولاً دادسرای محلیه که جرم در اونجا اتفاق افتاده یا اکاذیب در اونجا منتشر شده.
• برای نشر اکاذیب در فضای مجازی (رایانه ای)، اوضاع کمی فرق می کنه. اگه توی شهر شما دادسرای جرایم رایانه ای وجود داره، باید به اونجا مراجعه کنید. اگه نه، بازم همون دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم، مسئول رسیدگی هست. مثلاً توی شهرهای بزرگ مثل تهران، دادسرای جرایم رایانه ای فعالیت می کنه.

معمولاً برای اینکه بدونید محل وقوع جرم کجاست، به جایی نگاه می کنن که بیشترین تاثیر از اون نشر اکاذیب وارد شده یا جایی که اولین بار اون خبر دروغ منتشر شده. البته این چیزا ممکنه پیچیده باشه و بهتره با وکیل مشورت کنید.

گام به گام تا ثبت شکوائیه: چطور شکوائیه بنویسیم؟

بعد از اینکه مرجع صالح رو پیدا کردید، وقت نوشتن شکوائیه است. شکوائیه یه جور نامه رسمی به دادسراست که توی اون شما شکایت تون رو توضیح میدید و دلایلتون رو ارائه می کنید. این مراحل رو دنبال کنید:

1. جمع آوری ادله و مستندات: این مهم ترین قسمته! هر مدرکی که نشون بده اکاذیب منتشر شده و به شما آسیب زده، جمع کنید. مثلاً:
   • اگه توی نامه یا روزنامه بوده: اصل یا کپی نامه/روزنامه.
   • اگه توی فضای مجازی بوده: اسکرین شات از پست، کامنت، پیامک، ایمیل یا هر محتوای دیگه. حتماً تاریخ و ساعت و نام کاربری منتشرکننده مشخص باشه. (این اسکرین شات ها باید معتبر باشن و بهتره از طریق پلیس فتا یا کارشناس رسمی دادگستری مستند بشن).
   • شهادت شهود: اگه کسی شاهد بوده که اون حرفا منتشر شده.
2. نگارش شکوائیه: شکوائیه باید شامل اطلاعات زیر باشه:
   • مشخصات کامل خودتون (شاکی)
   • مشخصات کامل متهم (اگه می شناسید، وگرنه می نویسید فرد یا افراد ناشناس)
   • شرح کامل ماجرا: اینجا باید با جزئیات توضیح بدید که دقیقاً چی شده، کی و کجا اکاذیب منتشر شده، چه ضرری به شما رسیده (حتی اگه ضرر مادی نباشه، ضرر معنوی مهمه) و قصد و نیت متهم چی بوده.
   • درخواست شما: یعنی چی می خواید؟ مثلاً تقاضای تعقیب کیفری متهم و مجازات او طبق ماده 698 و اعاده حیثیت.
   • فهرست دلایل و مستندات: اسم تمام مدارکی که جمع آوری کردید رو اینجا بیارید.
3. ثبت در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: بعد از آماده کردن شکوائیه و ضمائمش، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید تا شکوائیه تون رو ثبت کنید. اونجا کارای اداریش انجام میشه و پرونده به دادسرا فرستاده میشه.

ادله اثبات دعوا در پرونده های نشر اکاذیب: چی رو باید ثابت کنیم؟

توی دادگاه، شما باید حرفاتون رو ثابت کنید. مهم ترین چیزایی که باید ثابت بشن:

• کذب بودن اظهارات: شما باید ثابت کنید که حرفای منتشر شده دروغه.
• انتشار اکاذیب: باید ثابت کنید که این دروغ ها واقعاً منتشر شدن و به اطلاع دیگران رسیدن.
• قصد اضرار یا تشویش: باید نشون بدید که متهم با قصد و نیت بد این کار رو کرده. این قسمت ممکنه کمی پیچیده باشه و معمولاً از طریق شواهد و قرائن اثبات میشه.

اگه متهم شدیم، چطور از خودمون دفاع کنیم؟

حالا فرض کنید که شما به نشر اکاذیب متهم شدید. ناامید نشید! راه هایی برای دفاع از خودتون دارید:

• اثبات صحت اظهارات: اگه حرفایی که زدید واقعاً درست بوده، می تونید با ارائه مدارک و شواهد، صحت اون ها رو ثابت کنید. در این صورت، چون شرط کذب بودن از بین میره، جرم نشر اکاذیب محقق نمیشه و شما تبرئه میشید.
• اثبات عدم سوءنیت خاص: می تونید ثابت کنید که قصد و نیت شما، اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی نبوده. مثلاً از روی اشتباه، سهل انگاری، یا برای یه منظور خیر (مثل اطلاع رسانی صحیح، حتی اگه اشتباه بوده) این کار رو کردید.
• گذشت شاکی: اگه شاکی خصوصی پرونده از شما بگذره، تعقیب کیفری متوقف میشه.

توی همه این مراحل، داشتن یه وکیل باتجربه خیلی می تونه کمکتون کنه، چون قوانین و رویه های قضایی ممکنه پیچیده باشن.

نمونه های واقعی: شکوائیه و رای دادگاه

خب، برای اینکه بحثمون حسابی کامل بشه و ببینید توی عمل این ماجرا چطوری پیش میره، خوبه که یه نمونه شکوائیه و بعدش چند تا رای دادگاه واقعی (البته با حفظ هویت افراد) رو ببینیم. اینطوری بهتر متوجه میشید که چطور میشه شکایت کرد و دادگاه ها چطور حکم میدن.

نمونه شکوائیه جامع نشر اکاذیب

این یک نمونه کلی از شکوائیه هست که می تونه بهتون ایده بده. حتماً جزئیات رو بر اساس پرونده خودتون تغییر بدید:

باسمه تعالی

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب [نام شهر]

موضوع: شکوائیه تحت عنوان نشر اکاذیب (ماده 698 قانون مجازات اسلامی / ماده 18 قانون جرایم رایانه ای)

مشخصات شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل شما]
نام پدر: [نام پدر شما]
کد ملی: [کد ملی شما]
آدرس: [آدرس کامل پستی شما]
شماره تماس: [شماره تماس شما]

مشخصات مشتکی عنه (متهم):
نام و نام خانوادگی: [نام کامل متهم، در صورت اطلاع]
نام پدر: [نام پدر متهم، در صورت اطلاع]
کد ملی: [کد ملی متهم، در صورت اطلاع]
آدرس: [آدرس کامل پستی متهم، در صورت اطلاع]
(در صورت عدم اطلاع از مشخصات کامل، ذکر شود: فرد/افراد ناشناس)

شرح شکایت:
احتراماً به استحضار می رساند، اینجانب [نام شاکی] در تاریخ [تاریخ وقوع جرم یا تاریخ اطلاع از جرم]، مطلع گردیدم که مشتکی عنه/فرد ناشناس با سوءنیت و به قصد اضرار به اینجانب و/یا تشویش اذهان عمومی، اقدام به اظهار اکاذیب/انتساب اعمال خلاف حقیقت به اینجانب نموده است.

جزئیات دقیق واقعه به شرح ذیل می باشد:
[در این قسمت، با جزئیات کامل و دقیق توضیح دهید که چه اتفاقی افتاده است. مثلاً:
مشتکی عنه در تاریخ 1402/05/10 طی انتشار پیامی در کانال تلگرامی خود به نام اخبار [اسم شهر] که دارای بیش از 5000 عضو می باشد، به دروغ اعلام نموده است که اینجانب به دلیل ورشکستگی، مغازه خود را تعطیل کرده و متواری شده ام. این در حالی است که اینجانب نه تنها ورشکست نشده ام، بلکه فعالیت کسبی ام نیز کاملاً قانونی و پررونق است و انتشار این اکاذیب موجب وارد آمدن ضررهای مادی (کاهش مشتری و اعتبار کسب و کار) و معنوی (لطمه به حیثیت و آبروی اینجانب و خانواده ام) گردیده است.
یا:
مشتکی عنه در تاریخ 1402/06/20 با ارسال شکوائیه ای به سازمان [نام سازمان]، به دروغ اعمال خلاف حقیقت از قبیل [ذکر عمل خلاف حقیقت، مثلاً سوءاستفاده مالی یا عدم رعایت قوانین] را به اینجانب نسبت داده است که تمامی ادعاهای وی کذب محض بوده و بنده توان اثبات خلاف آن را دارم.]

با توجه به مراتب فوق و اینکه اقدام مشتکی عنه/فرد ناشناس مصداق بارز جرم نشر اکاذیب طبق [ماده 698 قانون مجازات اسلامی (برای موارد غیررایانه ای) / ماده 18 قانون جرایم رایانه ای (برای موارد رایانه ای)] می باشد، لذا تقاضای رسیدگی، تعقیب کیفری و مجازات متهم و صدور حکم اعاده حیثیت اینجانب را از محضر محترم قاضی محترم دادسرا استدعا دارم.

دلایل و مستندات:
1. تصویر [نامه/گزارش/اسکرین شات از صفحه تلگرام/اینستاگرام/سایت…].
2. شهادت شهود [نام و نام خانوادگی شهود، در صورت وجود].
3. [هر مدرک دیگری که دارید].

با تشکر و احترام
[نام و نام خانوادگی شاکی]
[امضا]

نمونه آرای بدوی و تجدیدنظر

رای های دادگاه ها معمولاً طولانی و پر از اصطلاحات حقوقی هستن. اینجا دو نمونه خلاصه شده رو با هم بررسی می کنیم:

نمونه رای بدوی (حکم صادر شده در مرحله اول رسیدگی)

رای بدوی (خلاصه):
در خصوص اتهام خانم الف.ن. دایر بر نشر اکاذیب، با بررسی مدارک پرونده، ادعای شاکیه مورد پذیرش قرار نگرفت. اولاً، مطالبی که متهمه بیان کرده بود، مربوط به پسر و شوهر شاکیه بود و مستقیماً به خود شاکیه نسبت داده نشده بود. ثانیاً، جرم نشر اکاذیب طبق ماده 698 فقط به صورت مکتوب محقق می شود و اظهارات شفاهی را شامل نمی گردد. لذا، دادگاه با استناد به ماده 120 قانون مجازات اسلامی، حکم بر برائت متهمه صادر نمود. این رای ظرف بیست روز قابل تجدیدنظرخواهی است.

تحلیل: توی این پرونده، دادگاه دو تا دلیل اصلی برای تبرئه متهم آورده: یکی اینکه اکاذیب مستقیماً به شاکی نسبت داده نشده و دوم اینکه نشر اکاذیب به صورت شفاهی بوده، نه مکتوب. این همون بحث مهم مکتوب بودن توی ماده 698 رو نشون میده که چقدر توی حکم دادگاه تاثیرگذاره.

نمونه رای تجدیدنظر (حکم صادر شده در مرحله دوم رسیدگی)

رای تجدیدنظر (خلاصه):
در خصوص تجدیدنظرخواهی خانم ن.ف. از رای بدوی صادره از شعبه 1163 دادگاه عمومی جزایی تهران که به موجب آن خانم الف.ن. از اتهام نشر اکاذیب تبرئه شده بود. با توجه به محتویات پرونده و لایحه تجدیدنظرخواهی، هیچ دلیل موجه و موثری برای نقض دادنامه بدوی ارائه نشده است. دادنامه اصداری از ایراد قانونی مبراست. لذا، دادگاه با استناد به بند الف ماده 257 قانون آیین دادرسی کیفری، ضمن رد تجدیدنظرخواهی، دادنامه تجدیدنظرخواسته را عیناً تایید می نماید. این رای قطعی است.

تحلیل: اینجا شاکی (خانم ن.ف.) به رای اولیه که متهم تبرئه شده بود، اعتراض کرده و درخواست تجدیدنظر داده. اما دادگاه تجدیدنظر بعد از بررسی، هیچ ایراد و دلیلی برای نقض رای قبلی پیدا نکرده و رای بدوی رو تایید کرده. این نشون میده که اگه شاکی نتونه دلایل محکمی برای اثبات جرم ارائه بده، حتی در مرحله تجدیدنظر هم ممکنه حکم به نفع متهم صادر بشه.

این نمونه ها به ما نشون میدن که پیچیدگی های حقوقی توی این پرونده ها چقدر زیاده و چقدر مهمه که قبل از هر اقدامی، با یه وکیل متخصص مشورت کنیم.

جمع بندی: حرف آخر در مورد نشر اکاذیب

رسیدیم به انتهای این مسیر پر از پیچ و خم حقوقی درباره ماده 698 قانون مجازات اسلامی نشر اکاذیب. امیدوارم تا اینجا همه چی رو خوب براتون جا انداخته باشم. اگه بخوایم یه جمع بندی کوتاه داشته باشیم، اینو یادتون باشه که نشر اکاذیب یعنی پخش کردن دروغ ها یا نسبت دادن اعمال خلاف واقع به دیگران، با یه نیت بد؛ نیت آسیب رسوندن یا بهم ریختن افکار عمومی. این جرم هم توی فضای واقعی و مکتوب مجازات داره (ماده 698) و هم توی فضای مجازی که مجازاتش حتی سخت گیرانه تره (ماده 18 قانون جرایم رایانه ای).

دیدیم که شرط اصلی این جرم، کذب بودن حرف هاست و لزوماً نیازی نیست که اون دروغ، یه جرم دیگه باشه. همچنین، حتی اگه ضرری هم به کسی نرسه، همین که قصدش وجود داشته باشه و دروغ منتشر بشه، جرم محققه. ولی یه نکته طلایی رو یادتون باشه: این جرم قابل گذشت هست و اگه شاکی رضایت بده، پرونده بسته میشه. فرقش با افترا و توهین هم توی نیت و ماهیت اون حرفی هست که زده میشه؛ یعنی آیا دروغه، یا توهینه، یا عمل مجرمانه.

امروز، توی عصری که اطلاعات مثل آب خوردن دست به دست میشه، مسئولیت پذیری ما در قبال حرفایی که میزنیم یا منتشر می کنیم، بیش از پیش مهمه. یه خبر دروغ میتونه زندگی یه نفر رو نابود کنه یا آرامش یه جامعه رو بهم بزنه. پس قبل از اینکه هر چیزی رو باور کنیم یا فوروارد کنیم، یه نفس عمیق بکشیم و فکر کنیم که آیا این خبر واقعی هست؟ آیا آسیبی به کسی نمیزنه؟

اگه درگیر پرونده ای در این زمینه شدید، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم، بهترین راهکار اینه که حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید. مسائل حقوقی، ظرافت ها و جزئیات زیادی دارن که فقط یه حقوقدان کاربلد می تونه راهنمایی درست رو بهتون ارائه بده و از حق و حقوقتون دفاع کنه. هیچ وقت توی چنین مسائلی خودسرانه عمل نکنید.