ایده هایی در باب مصرف رسانه و اهمیت نگرش انتقادی

مخاطب برای اینکه بتواند این نگاه انتقادی را تقویت کند باید تاثیرات رسانه ها را به دقت واکاوی کند. لایه های آشکار و پنهان آن را بشکافد تا بل بتواند راهی به رهایی پیدا کند.

گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری لیجار؛ به طورکلی صاحب نظران در تعاریفشان از «رسانه» بر ماهیت پیام رسانی آن تاکیددارند. به باور آنان رسانه بدون پیام نیست و اگر پیامی با محتوا در یک وسیله ارتباط همگانی نباشد آن وسیله معنی کامل رسانه را به خود نمی گیرد.

در برخی دیگر از تعاریف به موضوع «مخاطب» توجه شده است. عده ای از صاحب نظران بر این نظرند که کار رسانه ها برای مخاطبان انبوه است و اگر رسانه ای مخاطبی نداشته باشد کار آن بیهوده است و همان ضرب المثل (آب در هاون کوبیدن) مصداق این وضعیت است.

* رسانه چیست؟

چنانچه در فرهنگ روزنامه نگاری، واژه رسانه، تحت عنوان اطلاع رسانی و رسانه شناسی، اصطلاحی کلی به معنای مجموعه ابزار ها و روش هایی که برای ایجاد ارتباط با مخاطبان انبوه به کار می رود تعریف شده است. همچنین محققین دیگری در تعریف رسانه یا وسایل ارتباط جمعی بر مخاطبان انبوه و نامتجانس اشاره می کند.

وسایل ارتباط جمعی به وسایلی گفته می شود که مخاطبان آن وسیع، فراوان و نامتجانس اند. این اجتماعات وسیع و نامتجانس می توانند توسط این وسایل باهم نزدیک شده و به تبادل آرا و تفاهم بپردازند. رسانه ها مهم ترین وسایل ارتباطی در جوامع بشری بشمار می آیند و اهمیت فوق العاده آن همین بعد ارتباطی است

وسایل ارتباط جمعی به وسایلی گفته می شود که مخاطبان آن وسیع، فراوان و نامتجانس اند. این اجتماعات وسیع و نامتجانس می توانند توسط این وسایل باهم نزدیک شده و به تبادل آرا و تفاهم بپردازند. رسانه ها مهم ترین وسایل ارتباطی در جوامع بشری بشمار می آیند و اهمیت فوق العاده آن همین بعد ارتباطی است.

در فرهنگ الفبایی قیاسی زبان فارسی رسانه ها به عنوان مجموع ابزار ها و روش ها برای برقراری ارتباط اجتماعی تعریف شده است.

در دوره گذار از جامعه سنتی به جامعه جدید، آنچه بیش از همه حایز اهمیت است چگونگی رشد رسانه ها است. «استوارت هال» جامعه را به صورت مدار بسته ای تعریف می کند که رسانه های جمعی به عنوان شاهراه در فرآیند هویت بخشی در جامعه نقش پیدا می کنند.

رسانه ها، هم حرکت و پویایی و سرزندگی را تقویت و تولید می کنند و هم رخوت و تنبلی و سستی را. از یک سو احساس های عاطفی، محبت و صداقت را برمی انگیزند و از سوی دیگر احساس زشتی، دشمنی، بی اعتمادی، دروغ و خشونت را زنده می کنند.

این کارکرد به طور طبیعی موجب پیدایش تضاد درونی-رفتاری در مقیاس فردی و اجتماعی می شود.

* ویژگی اصلی رسانه ها

ویژگی اصلی رسانه ها، همه جا بودن آنهاست. رسانه ها امری فراگیرند، رسانه ها در شرایط کنونی یکی از مهم ترین دستاورد های پیشرفت بشری و یکی از باارزش ترین وسیله آگاهی رسانی همگانی هستند که پیوسته و با سرعت سرسام آوری به دلیل جایگاه و اهمیت کلیدی و طبق نیازمندی متقاضیان در حال گسترش و فراگیری اند.

در اهمیت رسانه ها این نکته کفایت می کند که در پرتو آگاهی رسانی آنها، موانع جغرافیایی و تا حدودی سیاسی و فرهنگی از میان برداشته شده و زمین با وسعت زیاد و میلیارد ها نفر به وسیله رسانه ها باهم مرتبط شده اند و بسیار ساده می توانند از مناطقی دوردست معلومات و اطلاعات موردنیاز خود را به دست بیاورند.

رسانه ها با تحولاتی که در جنبه های مختلف از بعد فن آوری تجهیزاتی و حجم و روش داشته اند به عنوان حاملان و منتقل کنندگان پیام می توانند در ساخت فرهنگ عمومی باور ها و افکار عمومی موثر باشند. آنها بدون در نظر گرفتن مرز های جغرافیایی عقیدتی و فرهنگی امکان حضور را در همه نقاط جغرافیایی پیداکرده اند. این بحث موردقبول و پذیرش همه متصدیان امر فرهنگ است.

* مصرف رسانه ای چیست؟

 مصرف رسانه ای به عنوان میزان استفاده کاربران از بخش های مختلف یک یا چند رسانه همگانی، از رویکرد های مختلف موردبحث صاحب نظران به ویژه از ابتدای قرن بیستم به بعد، بوده است.

می توان گفت رسانه ها به طورکلی از دو طریق می توانند روی سبک زندگی افراد تاثیرگذار باشند؛ یکی از طریق آموزش یعنی در یکدست کردن سبک زندگی انسان ها، رسانه ها نقش بسزایی ایفا می کنند و دیگر این که رسانه در شکل گیری ذهنیت انسان و سطح توقع و نوع نگاه به زندگی و سبک آن اثرگذار است.

این سال ها را به راستی می توان دوران رسانه ها و ابر رسانه ها نامید، همه مردم هرروزه درگیر مسایل مربوط به رسانه هستند بی آنکه به آن فکر کنند یا در باب چیستی آن و تاثیرش بر زندگی به اندیشیدن بپردازند.

همه مردم هرروزه درگیر مسایل مربوط به رسانه هستند بی آنکه به آن فکر کنند یا در باب چیستی آن و تاثیرش بر زندگی به اندیشیدن بپردازند

بیشتر این گونه به نظر می رسد که رسانه ها ظروفی هستند که از طریق آن پیام هایی در اختیار مخاطبان قرار می گیرد، اما مک لوهان نگاه ما را به سوی دیگر ماجرا می چرخاند.

ازنظر مک لوهان رسانه ها فقط ظرفی برای انتقال پیام نیستند بل خود پیام هستند و روی شیوه ی اندیشیدن و نگاه ما به جهان تاثیر می گذارند. رسانه منفعل نیست، رسانه شیوه زیست ما را می سازد، به طور مثال رسانه مثل اینستاگرام، فقط ظرفی نیست که ما از طریق آن عقاید و اندیشه هایمان را با دیگران به اشتراک می گذاریم، اینستاگرام مانند دیگر رسانه های معاصر، تلگرام، واتساپ و… شیوه زیست تازه ای برای ما ساخته اند. به راستی رسانه ها چگونه توانسته اند جهانی این چنین بسازند؟ جهانی که در آن همه مردم تبدیل به توده ای بی شکل شده اند در دست های ابر رسانه ها.

به طورکلی می توان گفت که رسانه نوع زندگی ما امروزی ها را می سازند. هرروز و هرلحظه متاثر از رسانه ها سبک زندگی مان را صورتنبدی می کنیم. اندیشیدن ما را رسانه های شکل می دهند، یعنی رسانه ها ما را مجبور می کنند به چه چیز هایی فکر کنیم و به چه چیز های نه و البته که همین سبک زندگی هرکدام از ما را می سازد.

سبک زندگی ما متاثر از اندیشیدن ماست و اندیشیدن ما متاثر از مصرف رسانه ای. نوع خوراک، رفتار، کالا های مصرفی همه و همه ساخته وپرداخته دست رسانه هاست.

امروزه طرز پوشش، شیوه آرایش، دکوراسیون منزل و کالا های کاربردی مورداستفاده ی خانواده و … همه از دل سریال های بی شمار شبکه های ماهواره ای و شبکه های اجتماعی بیرون می آیند، آیا بر همین اساس می توان نتیجه گرفت که اندیشه و نوع ارتباطات و به طورکلی سبک زندگی ما از دل همین رسانه ها بیرون می آید.

به راستی ما تبدیل به اکثریت های خاموشی شده ایم که سوژه (فاعل شناسا) بودنمان را رسانه ها می سازند و صورتنبدی می کنند. امروزه رسانه ها دوست ما، خانواده ما، هم راز و هم سخن ما شده اند و ما باید با نگاه دقیق تری به آنها بپردازیم.

* ضرورت سواد رسانه و تکفر انتقادی

چطور می توانیم آنچه هست را نوع دیگری تصور کنیم؟ آیا رسانه ها در کنار مثبت بودن منفیت را هم در دل نمی پرورانند؟ یعنی این خطر وجود ندارد که رسانه ها سوژگی و عاملیت ما را از بین ببرند. ما را تبدیل به آدم های منفعلی کنند که مثل خمیر مجسمه مدام به هر شکلی که می خواهند درمی آیم.

به زعم کارشناسان سواد رسانه ای همانند یک رژیم غذایی هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی استوار باشد. به عبارت بهتر، سواد رسانه ای کمک می کند تا از سفره رنگین رسانه ها به گونه ای هوشمندانه و مفید بهره مند شویم.

ازاین رو است که امروزه به گسترش هرچه بیشتر رسانه های جمعی، سواد رسانه ای و نگاه انتقادی به رسانه ضروری می نماید. این نگاه درگرو شناخت ما نسبت به رسانه و نظریات مربوط به آن است.

مخاطب برای اینکه بتواند این نگاه انتقادی را تقویت کند باید تاثیرات رسانه ها را به دقت واکاوی کند. لایه های آشکار و پنهان آن را بشکافد تا بل بتواند راهی به رهایی پیدا کند.