بازگشت به روایت اقتصاد و جامعه

بازاندیشی در جامعه شناسی؛

اگر هر متنی را میان متنیت در نظر بگیریم که پای متون دیگر را به میان می کشد تا نابسندگی آنها را نشان دهد، مهمترین میان متنیت جامعه شناسی، متن اقتصاد بوده است.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری لیجار، ارتباط جامعه شناسی و اقتصاد ارتباطی چند جانبه است و در طی زمان از لحاظ کمی و کیفی دچار دگرگونی و پیچیدگی شده است.

حمزه نوذری (دانش یار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی) در مقاله ای با عنوان «بازاندیشی در جامعه شناسی: بازگشت به روایت اقتصاد و جامعه» به این موضوع می پردازد که اندیشە جامعه شناسان کلاسیک نه تنها از اقتصاد دور نبود بلکه اقتصاد در بطن نظریه های آنها قرار داشته است. اگر به آثار جامعه شناسان در قرن نوزدهم نگاه کنیم همراهی و مجادلات بسیاری با علم اقتصاد وجود دارد.

* اقتصاد در دنیای مدرن

این پژوهشگر می نویسد: دراوایل و اواسط قرن نوزدهم رویکرد اقتصاد کلاسیک و در اواخر قرن نوزدهم رویکرد اقتصاد مارژینالیستی و مکتب اطریشی مدعی اصلی توضیح پدیده های اقتصادی در دنیای مدرن بودند و جامعه شناسان در چنین زمینه و شرایطی که این دو نحلۀ علم اقتصاد مسلّط بودند، سعی کردند پدیده های اقتصادی را تحلیل کنند و به همین دلیل مواجهات و گاهی اقتباس هایی از علم اقتصاد در دو حوزه انسان شناسی و روش شناسی داشته اند.

* ارتباط جامعه شناسی و اقتصاد

به زعم این پژوهشگر بخش مهمی ازمتون جامعه شناسی در این دوره در گفتگو با آرا اقتصادی شکل گرفته است. اگر هر متنی را میان متنیت در نظر بگیریم که پای متون دیگر را به میان می کشد تا نابسندگی آنها را نشان دهد، مهمترین میان متنیت جامعه شناسی، متن اقتصاد بوده است.

پدیده های اقتصادی را اگر عمیق تر نگاه کنیم به دقایقی می رسیم که علم اقتصاد از آنها غفلت کرده است

نوذری در این پژوهش توضیح می دهد که در این میان جامعه شناسان کلاسیک گاهی از روش و نظریات اقتصاد اقتباس کرده اند ولی آن را در مسیر دیگری گسترش داده اند. آنها نشان دادند که پدیده های اقتصادی را اگر عمیق تر نگاه کنیم به دقایقی می رسیم که علم اقتصاد از آنها غفلت کرده است. رویکرد جامعه شناسان کلاسیک به پدیده های اقتصادی در دوره های بعدی کمرنگ شد هرچند تلاش هایی برای این کار صورت گرفته است.

* اقتصاد در آثار جامعه شناسان معاصر

از نظر این پژوهشگر در چند سال اخیر سویدبرگ تلاش کرده است مجدداً خوانشی از ارتباط میان نظریه های جامعه شناسی و اقتصاد را صورت بندی کند و علاوه بر نشان دادن وجوه اقتصادی در آثار جامعه شناسان کلاسیک، در آثار جامعه شناسان معاصر هم مواجهه با علم اقتصاد را نشان دهد؛ اما نقد های جدی به مباحث ایشان وارد است. در ادامه باید گفت از جمله مهمترین نقد ها این است که دلبستگی ایشان برای توسعە حوزه جامعه شناسی اقتصادی، وی را از درک عمیق مباحث جامعه شناسان کلاسیک نسبت به رابطۀ میان جامعه شناسی و اقتصاد باز داشته است.

بدون فهم پدیده های اقتصادی، نظریه پردازی درباره جامعه ممکن نیست

از نظر نوذری یکی از پُرثمرترین کار ها برای نشان دادن رابطۀ میان اقتصاد و جامعه شناسی، آثارمارکس است، درحالیکه سویدبرگ، مارکس را جزء جامعه شناسان کلاسیک تلقی نمی کند و معتقد است میان آثار مارکس و آن چه که جامعه شناسی اقتصادی می دانیم فاصلۀ بسیاری است. درحالی که به نظر می رسد مبنای جامعه شناسی را باید در آثار مارکس جستجو کرد به ویژه جایی که از انسان نوعی در مقابل انسان منزوی علم اقتصاد سخن می گوید.

* نظریه آدرنو درباره رابطه جامعه شناس و پدیده های اقتصادی

نوذری در انتها با اشاره به این موضوع که آدورنو درباره جامعه شناسی که می خواهد جامعه شناس بماند و تحلیل پدیده های اقتصادی را به علم اقتصاد واگذار نماید می نویسد: با چنین کاری (منظور بی ارتباطی و کم ارتباطی بین جامعه شناسی و اقتصاد) جامعه شناسی چیزی را از نظر می اندازد که علت واقعی همۀ چیز ها است وی در جواب کسانی که معتقد بودند توضیح فرایند های اقتصادی را باید به علم اقتصاد واگذار کرد معتقد است با این نگاه جامعه شناسی تولید و بازتولید اجتماعی زندگی جامعه در مقام کل را نادیده می گیرد کلاسیک های جامعه شناسی این نکته را به خوبی درک کرده اند که بدون فهم پدیده های اقتصادی، نظریه پردازی درباره جامعه ممکن نیست.

این پژوهشگر در نهایت با اشاره به این موضوع که  اگر بازنگری در جامعه شناسی ایران نیاز باشد، یک راه بازگشت به متون کلاسیک های جامعه شناسی به ویژه روایت آنها از رابطۀ اقتصاد و جامعه است؛ رابطه ای که امروز بیش از هر زمان دیگری مسیله ای دشوار و پیچیده است. مواجهات مارکس، وبر و زیمل در این خصوص نه تنها نیازمند واکاوی بیشتر است بلکه با مسایل امروزی جامعه و علم جامعه شناسی ارتباط عمیقی دارد.

او در پایان می نویسد: شاید به مذاق جامعه شناسان امروز خوش نیاید اگر ادعا کنیم که بیشتر مباحث اصلی وبر و زیمل برگرفته از علم اقتصاد است، هرچند نوآوری های در آن ایجاد کرده اند.