خیانت در سریال های ایرانی یک گام جلوتر از شبکه جم/ از جنایت و خیانت پول در می آوریم

آفتاب نیوز :

در گذشته های اتفاقا نه چندان دور فیلم و سربال هایی که تولید می شد خیلی دنبال آن نبود که به مخاطب راه و روش به روز بودن یا مثلا روی مد لباس پوشیدن یا استفاده از اصطلاحات جدید را یاد بدهد بلکه برعکس، بیش تر تلاش می کرد تا آینه تمام نمای روابط اجتماعی پوشش و موارد دیگر باشد، حالا این رابطه بر عکس شده است و به نظر می رسد که سازندگان خواسته یا ناخواسته به دنبال آموزش سبک جدیدی از زندگی و روابط انسانی به مخاطبانشان هستند. با این ماجرا که این اتفاق خوبی است یا خیر کاری نداریم چرا که مثل همه امور مزایا و معایب خاص خودش را دارد؛ اما نکته در آثار علی الخصوص سریال ها به چشم می آید که قطعا آسیب هایی برای جامعه به همراه دارد. اولی ژوست نشان دادن خیانت و با استفاده از الفاظ متفاوت برای این فعل و دومین مورد ترویج -بازهم تاکید می کنم خواسته یا ناخواسته- استعمال دخانیات.

مورد دوم بماند برای بحث های آتی، اما بحث خیانت! شاید اگر یک ماجرای عجیبی را درباره روابط افراد یا بحث خیانت بشنوید اولین کلمه ای که با لحن شوخی بگویید این است که مگر «سریال شبکه جم است» یا «مگر فیلم ترکیه ای است؟» در واقع نشان دادن روابط میان فردی پیچیده با فراز و فرود های زیاد از ویژگی های سریال های آن شبکه است، اما اگر سریال های این روز ها را نگاه کنید در زمینه نشان دادن این ماجرا چندان هم از ترکیه عقب تر نیستیم.

فرد تحصیل کرده و باسواد همسرش را پس از سال ها بخاطر یک دختر دیگر رها می کند، دیگری قلبش پیش یک نفر است، اما با نفر دیگری به تفریح می رود -بپذیرید که از بردن نام سریال ها معذورم- خلاصه که هرکسی هرکاری دلش می خواهد انجام می دهد، اما مشکل اصلی ماجرا این است که آن آدم های پولداری که دست کم ژست فرهیختگی و روشنفکری را دارند هم این کار را انجام می دهند این گونه بخش زیادی از سنگینی ماجرا از روی دوش مخاطب بر داشته می شود و به مرور زمان «خیانت» در سریال ها تبدیل به کاری می شود که فقط قشر خاصی انجام می دهند و از آن جایی که این جا کلاس درس نیست و من هم آسیب شناس نیستم، این پیش مقدمه را نوشتم تا با آمادگی بیش تری گفتگو با کوروش مجمدی، جامعه شناس را درباره این ماجرا بخوانیم.

چرا نمایش خیانت در سریال ها تا این اندازه مرسوم شده است؟

بگذارید در ابتدای ماجرا نظام رسانه ایمان را بررسی کنیم، ما در حوزه رسانه و ساختار های فرهنگی دست خالی داریم. در بین تمام کشور های دنیا جزو معدود کشور هایی هستیم که هیچ ساختار و مانیفست فرهنگی تعریف شده ای برای جامعه وجود ندارد و یکی از مسایلی که ما در دهه گذشته نسبت به آن اعتراض داشتیم بار های به آن انتقاد کردیم و هیچ گاه به این حرف ها توجهی نشد، غلبه فرهنگی رسانه ای بود که در کشور ما نمود پیدا کرد و ما ازز همان زمان بحثمان بر سر این بود که به جای فیلتر کردن رسانه ها و ممنوعیت استفاده از رسانه ها و ماهواره ها، تلاش کنیم تا در راستای افزایش دانش و آگاهی فرهنگی برای دستگاه ها تکلیف ایجاد کنیم و نسبت به جامعه بی تفاوت نباشید و حوزه های متولی در فرهنگی عمومی جامعه و تعلیم و تربیت فعال شوند؛ اما در حال حاضر تمام این حوزه های ما رها شده هستند.

در یک مقطعی در سال 1373 نسبت به ورود ماهواره به فضای خانواده های ایرانی، هشدار داده می شود، در همان زمان با نوشتن یک خط قانون که هیچ وقت هم اجرا نشد، مدیران اجرایی تکلیف را از خود ساقط می کنند، آن را ممنوع اعلام می کنند و به پلیس می سپارند. بحث این است که عمده برخورد ما در حوزه فرهنگ این است که یک کلمه ضد فرهنگ به آن کار می چسبانیم و در نهایت هم با قی امور را به پلیس واگذار می کنیم و بار تکلیف پذیری و مسیولیت پذیری دستگاه های فرهنگی را به طور کامل از روی دوششان بر می داریم. در مقابل هم رسانه ملی ای داریم که کمترین میزان توجه و استقبال را از جامعه دریافت می کند، وقتی رسانه های ما تکلیف فرهنگی ایجاد نمی کنند و متناسب با رشد و نیاز جامعه هم پیش نمی روند و از طرفی رسانه ای مثل جم پا به میدان می گذارد که با یک نیازسنجی بسیار دقیق، خلاء خانواده های ایرانی را نشانه گیری می کند و در یک سریال 600 قسمتی کشش را ایجاد می کند و بدون اینکه مدعی ترویج خیانت باشد، با قهرمان سازی در سریال ها خیانت را هم به تصویر می کشد.

بابت این همه آسیبی که به جامعه وارد شده و این آسیب ها همچنان ادامه دارد و ما سال هاست که با آن دست وپنجه نرم می کنیم. شما بگویید در این سال ها و در مواجهه با آسیب های اجتماعی به غیر از رفتار های سلبی و اظهارنظر های خطرناک و غیر کارشناسانه و همینطور رفتار های هیجانی چه رفتار دیگری از دستگاه های فرهنگیمان دیدیم؟ مدیران فرهنگی در راستای نمادسازی و رفتار های ایدیولوژیک و هیجانی که هیچ یک هیچ اثری ندارند، تمام بودجه فرهنگی کشور را حیف و میل می کنیم. در همین نقطه می بینیم که فیلمسازان ما زمانی که از حوزه رسانه، سینما و تلویزیون به نا امیدی می رسند و اینجا با یک کساد رسانه ای و مخاطب می رسند به سمت مخاطب انگاری در بخش خصوصی حرکت می کنند.

خیر هیچ یک از این الگو ها را نداریم که فیلمساز و هنرمند ما بتواند از آن الگو ها الهام بگیرد و برنامه ریزی کند. آیا اصلا اگر سریالی ساخته شود و معضلی را در قالب آن سریال به تصویر بکشد آیا تداوم آن کارشناسی شده است یا بخشی از معضلات جامعه را حل کند.

یک فیلمساز در کشور های توسعه یافته وقتی با یک معضلی مثل سرقت و مسایل جنایی به تصویر می کشد قطعا از کارشناسان پلیس و دیگر کارشناسان کمک می گیرد و در عین حال تمام دستگاه ها به دنبال این هستند که معضلات به تصویرکشیده شود و واکنش های مردمی را چک کنند و بر اساس آن برنامه ریزی کارشناسی انجام دهند، اما سریال های ما فقط به دنبال تامین هیجان از راه نشان دادن جنایت و خیانت و درآمدزایی هستند. از آن جایی که هیجان در جامعه بالاست و میزان آگاهی نسبت به موضوعات روز پایین معدل این دو به فیلمساز و تهیه کننده ای که صرفا به دنبال جذب درآمد است کمک می کند تا سریالشان را بسازند و نکته جالب تر اینکه الگوهایشان را از داخل کشور نمی گیرند بلکه الگوهایشان را از همان شبکه جم به دست می آورند.

چرا مخاطب نسبت به این موضوعات گرایش نشان می دهد؟

چون چاره دیگری ندارد، او در جامعه حق انتخابی ندارد، در رسانه ملی چیزی به او نمی دهند که بخواهد از آن انتخاب کند از طرفی هم نمی خواد سریال های خارجی ببیند، پس مجبور است همین سریال های شبکه داخلی را خریداری و تماشا کند.